Jezus Chrystus
Jezus Chrystus – historyczny twórca chrześcijaństwa. W wieku trzydziestu lat założył kółko rybackie, które zmieniło się w sektę chrześcijańską. Sekta wykorzystała jego popularność i decyzją swojego papieża została religią.
Jezus według opisu biblijnego
Narodziny Narodziny Jezusa Narodziny Jezusa Zobacz więcej w osobnym artykule: Data narodzin Jezusa Chrystusa.
Zgodnie z przekazem biblijnym Jezus Chrystus urodził się w żydowskiej rodzinie, jako syn Maryi i Józefa. Józef był cieślą, a wg Ewangelii w prostej linii potomkiem króla Dawida. Jezus poczęty został nie przez Józefa, lecz przez Ducha Świętego w łonie Maryi (Łk 1,35).
Jezus urodził się w wiosce Betlejem niedaleko Jerozolimy, dokąd Maria i Józef udali się na spis powszechny zainicjowany przez cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta. Jak każde żydowskie dziecko płci męskiej, został obrzezany ósmego dnia po narodzeniu. [1] W niesprecyzowanym czasie po porodzie, który miał miejsce w ubogiej stodole (lub grocie), rodzina wróciła do Nazaretu, małej wioski w Galilei. Według ewangelii Mateusza za namową anioła, który objawił się we śnie Józefowi, cała rodzina zbiegła do Egiptu, aby ujść zorganizowanej przez Heroda rzezi niemowląt. Po śmierci Heroda powrócili do Nazaretu.
Imię Józefa zostaje wymienione w Biblii po raz ostatni, gdy Jezus miał 12 lat. Ewangelia mówi, że po śmierci Józefa Jezus przejął jego obowiązki cieśli i opiekował się matką (Mk 6,4).
O narodzinach i dziecinnych latach Jezusa mówią również apokryfy zwane Ewangeliami Dzieciństwa. Obszernymi i najczęściej wykorzystywanymi są Protoewangelia Jakuba oraz Ewangelia Dzieciństwa Tomasza. Według tego ostatniego tekstu Jezus od wczesnego dzieciństwa zdolny miał być do czynienia cudów, wcześniej wykorzystując je do własnej zabawy (np. ożywienie jaskółek z gliny), później do pomocy ludziom.[2]
Nauczanie Wskrzeszenie Łazarza, Jan Matejko Wskrzeszenie Łazarza, Jan Matejko
W tym czasie pojawił się prorok Jan Chrzciciel, krewny Jezusa, który u brzegów rzeki Jordan dokonywał aktów chrztu. Jezus poprosił Jana o chrzest. Jan Chrzciciel, chrzcząc Jezusa, stwierdził publicznie, że Ten jest oczekiwanym przez Żydów Mesjaszem i jednocześnie synem Boga. Od tego czasu zaczyna się wędrówka, czynienie cudów i nauczanie Chrystusa. Wśród cudów opisywanych w Ewangeliach są m.in.: wskrzeszenie umarłych: córki przełożonego Synagogi, syna wdowy z miasteczka Nain i człowieka imieniem Łazarz z Betanii, spektakularne uzdrowienia niewidomych, głuchych, chorych psychicznie, sparaliżowanych, chromych, trędowatych i cierpiących na inne choroby, wypędzanie demonów z opętanych, zamiana wody w wino, cudowne rozmnożenie chleba, chodzenie po wodzie. Cuda opisywane w Ewangeliach mają zawsze charakter poglądowy, tzn. służą wzmacnianiu przekazu słownego nauczania i wykazywaniu przewagi wiary, nadziei i miłości (cnót podstawowych w chrześcijaństwie) nad innymi systemami wartości oraz mają za zadanie dowieść boskości Chrystusa.
Z czasem działalność Jezusa zdobywała coraz większą popularność. Wybrał grupę dwunastu uczniów, z których jedenastu po jego śmierci kontynuowało to dzieło. Nauczanie Jezusa, w formie jaka została przekazana w Ewangeliach, jest podstawą wiary chrześcijańskiej. Było ono oparte na Starym Testamencie, jednak treści starotestamentowe zostały uzupełnione o nowe, kluczowe dla chrześcijaństwa pojęcia, takie jak miłosierdzie, sprawiedliwość, miłość, nadzieja, wybaczenie, współczucie, znoszenie cierpienia. Najdobitniej nauczanie Jezusa Chrystusa przedstawione jest w Kazaniu na Górze.
Jezus nauczał że:
* Królestwo Boże jest wspólnotą, gdzie Bóg jest głową, a ludzie członkami, a on sam jest jego przyczyną i gwarantem nienaruszalności; * on sam jest Synem Bożym; według nauk większości Kościołów - prawdziwym Bogiem, ale i prawdziwym człowiekiem; * jest współstworzycielem Wszechświata; * on jest bożym barankiem (barankiem paschalnym) ofiarowującym swoje życie, aby dać ludziom możliwość uzyskania zbawienia; * wiara w to, że jest on Synem Boga, posłuszeństwo i miłość do niego uobecnia cud nowego narodzenia - narodzenia się w Królestwie Bożym; * nowe narodzenie daje nową naturę, uzdalniając takich ludzi do posłuszeństwa jego przykazaniom wypowiedzianym m. in. w Kazaniu na Górze; * powróci "w obłokach niebieskich" w "Dniu Pańskim", aby dokonać sądu nad światem.
Pojmanie, męczeńska śmierć i zmartwychwstanie Krucyfiks Krucyfiks
Kiedy uczniowie Jezusa otrzymali stosowne przygotowanie, aby prowadzić Kościół po jego odejściu, nadszedł czas na zakończenie jego misji na ziemi. Jezus, jako Baranek Boży, ten, który przyszedł, aby oddać swoje życie w zastępstwie grzeszników, wyruszył do Jerozolimy na tydzień przed Świętem Paschy. Po uroczystym wjeździe do Jerozolimy nie pozwolił pielgrzymom obwołać się królem. Podjął konfrontację w świątyni z głównymi frakcjami religijnymi Izraela: faryzeuszami i saduceuszami. Konfrontację tę można obserwować w ostatnich rozdziałach ewangelii synoptycznych. Oprócz wystąpień w świątyni spędzał dużo czasu ze swoimi uczniami, nauczając ich.
Liderzy frakcji saduceuszów i faryzeuszów postanowili pojmać go i zabić. Postanowili tak ponieważ:
* Obawiali się, iż jego działalność mogła rozbudzić u Żydów nadzieje mesjańskie, co mogło wiązać się z kolejnym powstaniem żydowskim przeciwko Rzymowi i krwawą zemstę Rzymskich Legionów (J, 11,45-48) * Rościł sobie prawa do tytułu Mesjasza i Syna Bożego, co w oczach starszyzny żydowskiej było bluźnierstwem (J 4,25-26; J 10,30-31) * Otaczał się ludźmi prostymi i bez wykształcenia, oraz wyrzuconymi ze społeczności Izraela (poborcy podatków, żydzi nie przestrzegający prawa Mojżeszowego, nierządnice). Inteligencja żydowska uznała iż był wobec niej zbyt wymagający, przez co zraził ją do siebie[potrzebne źródło] * Wobec ludu jawnie zarzucał przywódcom Izraela brak pobożności i religijność na pokaz (Mt 23,1-7)
Ostatnia Wieczerza pędzla Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza pędzla Leonarda da Vinci
Na dzień przed swoim pojmaniem wyprawił wieczerzę dla uczniów zwaną Ostatnią Wieczerzą, na której po raz kolejny przepowiedział swój przyszły los i pożegnał się z apostołami. Podczas niej ustanowił elementarny dla większości chrześcijan sakrament Eucharystii. Następnego dnia, nad ranem, zdradzony przez jednego z uczniów, Judasza, został pojmany i postawiony przed religijnym sądem żydowskim - Sanhedrynem. Jezusa oskarżano m. in. o bluźnienie "przybytkowi Bożemu" czyli Świątyni Jerozolimskiej. Ostatecznie został uznany przez Sanhedryn za winnego za nazwanie siebie "Synem Bożym".
Zaprowadzony i wydany w ręce rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata został oskarżony przez arcykapłanów i starszych o podburzanie narodu, namawianie do niepłacenia podatków cesarzowi oraz podawanie się za żydowskiego króla. Piłat, nie znajdując żadnej winy w Chrystusie, odesłał go do Heroda Antypasa, syna Heroda Wielkiego, w celu uzyskania wyroku o winie. Herod również nie znalazł w nim winy i odesłał go z powrotem do Piłata, ten z kolei przeciwstawiał się żądaniom arcykapłanów oraz zgromadzonego żydowskiego tłumu, aby skazał go na śmierć, Piłat ukarał Chrystusa biczowaniem, aby później wypuścić go na wolność.
Po biczowaniu, wskutek dalszych protestów arcykapłanów oraz żydowskiej publiczności i wbrew rzymskiemu prawu, które zakazywało dalszego karania po karze chłosty, Chrystus został skazany na śmierć przez ukrzyżowanie (dla obywateli rzymskich przewidziana była kara śmierci przez ścięcie mieczem). Negatyw całunu turyńskiego Negatyw całunu turyńskiego
Elementem wyroku było niesienie przez skazanego poziomego elementu krzyża (patibulum) z aresztu do miejsca kaźni (część pionowa już tam się znajdowała). Skazaniec, przybity do krzyża, wisiał na nim aż do śmierci, najczęściej na skutek uduszenia. Ewangelie opisują szczegółowo pojmanie, sąd i konanie Jezusa na krzyżu, oraz wspominają o dwóch epizodach, które się wydarzyły podczas niesienia krzyża: przymuszenie Szymona Cyrenejczyka do pomocy w niesieniu krzyża oraz dialog Jezusa z kobietami płaczącymi nad jego losem. Ewangeliczne opisy męki obejmują: trwogę w ogrodzie oliwnym, zdradę Judasza, sąd i biczowanie, założenie korony cierniowej i wyszydzenie, odarcie z szat i przybicie do krzyża, grę w kości pomiędzy żołnierzami o jego szaty, rozmowy z dwoma pospolitymi przestępcami, którzy byli ukrzyżowani obok Jezusa, oraz ze stojącymi pod krzyżem Maryją i Janem, moment śmierci i poprzedzającą go agonię, oraz zdjęcie z krzyża i złożenie w grobie.
Inne epizody, takie jak trzy upadki pod krzyżem, czy otarcie twarzy chustą przez Weronikę, które występują w liturgii Drogi krzyżowej należą do tradycji Kościoła.
Zgodnie z Ewangeliami Jezus umarł na krzyżu, jednak trzeciego dnia po złożeniu jego zwłok w kamiennym grobie zmartwychwstał, a następnie przez kilkanaście dni spotykał się ze swoimi uczniami, udowadniając im fakt, że żyje i tłumacząc sens swojej męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania.
Ewangeliczny opis śmierci i zmartwychwstania Jezusa ma kluczowe znaczenie dla chrześcijaństwa, stanowiąc podstawę liturgii większości Kościołów chrześcijańskich. Jest zapowiedzią przyszłych losów ludzkości ukazywanych z perspektywy eschatologicznej.
Rodzina Jezusa
Na podstawie Biblii, apokryfów i tradycji możemy przypisać Jezusowi dość liczną rodzinę.
Członkowie rodziny Jezusa występujący w Nowym Testamencie:
* Elżbieta - krewna (według tradycji wielka ciotka/praciotka) * Heli - dziadek naturalny (być może tożsamy z apokryficznym Joachimem) * Jakub - dziadek prawny * Jakub Młodszy (inaczej Jakub Mniejszy) - brat stryjeczny * Jakub Sprawiedliwy - brat rodzony, przyrodni lub stryjeczny (wg katolików tożsamy z Jakubem Młodszym) * Jakub Starszy (inaczej Jakub Większy) - brat cioteczny * Jan - brat cioteczny * Jan Chrzciciel - krewny / dalszy kuzyn * Józef Sprawiedliwy - ojczym (ojciec prawny) * Józef - brat stryjeczny * Józef (inaczej Jozetos, Justus) - brat rodzony, przyrodni lub stryjeczny (wg katolików tożsamy z ww. Józefem) * Juda - brat rodzony, przyrodni lub stryjeczny * Juda Tadeusz - być może bratanek cioteczny (syn brata ciotecznego) * Kleofas - wg tradycji stryj * Maria Kleofasowa - stryjenka * Maryja - matka * Matan - pradziadek prawny * Mattat - pradziadek naturalny * Salome - ciotka * Szymon - brat rodzony, przyrodni lub stryjeczny (wg katolików tożsamy ze znanym z tradycji Symeonem) * Zachariasz - krewny (wg tradycji wielki wuj) * Zebedeusz - wuj
Członkowie rodziny Jezusa znani wyłącznie z apokryfów i tradycji:
* Anna - babka naturalna * Abris - krewny * Issachar (inaczej Achar, Agar) - pradziadek naturalny * Jakub I - krewny * Joachim - dziadek naturalny (być może tożsamy z Helim) * Maria (inaczej Assia) - siostra rodzona, przyrodnia lub stryjeczna. * Salome (inaczej Lidia) - siostra rodzona, przyrodnia lub stryjeczna. * Salome (inaczej Esche) - macocha (matka prawna, pierwsza żona ojczyma) * Soba - krewna, siostra pradziadka * Symeon - brat stryjeczny (wg katolików tożsamy z ww. Szymonem)
Jezus według islamu Zobacz więcej w osobnym artykule: Jezus w islamie.
Według islamu Jezus (Isa) był prorokiem i zapowiedzianym wcześniej Mesjaszem, lecz nie Synem Bożym. Koran wielokrotnie potępia dogmat Trójcy Świętej (choć wydaje się, że była ona rozumiana jako składająca się z Boga, Jezusa i Maryi, a nie Boga Ojca, Jezusa i Ducha Świętego), stwierdzając, że Bóg jest tylko jeden (nie ma boga oprócz samego Boga), a kto dodaje Bogu współtowarzyszy, temu Bóg zabronił wejścia do Ogrodu.
Koran mówiąc o życiu Jezusa potwierdza niektóre fakty zawarte w Ewangeliach (również apokryficznych). Historia poczęcia Jezusa pokrywa się z opisem św. Łukasza - matką Chrystusa była Maryja, której ukazał się Anioł pod postacią doskonałego człowieka, zapowiadając narodzenie syna, mimo iż była dziewicą (jednak, choć narodził się dzięki Boskiej interwencji, islam w żadnym wypadku nie nazywa go Synem Boga). Maryja urodziła Jezusa pod drzewem palmowym, a ten tuż po urodzeniu potrafił rozumnie przemawiać. W dalszym życiu nauczał, czynił cuda i uzdrawiał, ale tylko dzięki woli i mocy danej od Boga. Wspomniana jest m.in. apokryficzna historia o tworzeniu przez Jezusa ptaków z gliny, które następnie stawały się istotami żywymi.
Co ważne, islam zaprzecza ukrzyżowaniu, a w konsekwencji zmartwychwstaniu. Wedle Koranu, Jezus nie został ukrzyżowany ani zabity, a jedynie tak wydawało się ludziom: w rzeczywistości Bóg wziął go do siebie.
Koran nie opisuje samej nauki Jezusa, Mahomet prawdopodobnie nie był z nią dogłębnie zapoznany. Księga mówi o Jezusie jedynie jako o kolejnym proroku, Posłańcu głoszącym wiarę w Boga i zapowiadającym Sąd Ostateczny. Islam zaprzecza chrześcijańskim dogmatom o boskości Chrystusa, podkreślając że był tylko człowiekiem (Nie godzi się Miłosiernemu, aby wziął sobie syna).
Jezus w judaizmie Zobacz więcej w osobnym artykule: Jezus w judaizmie.
Judaizm niewiele uwagi poświęca życiu i misji Jezusa, którego uznaje za odstępcę lub za postać fikcyjną. Większość teologów judaizmu ocenia działalność Jezusa i jej skutki negatywnie, jako sprzeczną z "prawem bożym" oraz niezgodną ze słowami proroków, dotyczącymi nadejścia Mesjasza. Bardziej pojednawcze oceny Jezusa, podkreślające jego związek z judaizmem, pojawiły się w czasach współczesnych. Tylko Żydzi mesjanistyczni (na ogół nie zaliczani do wyznawców judaizmu) uznają Jezusa za Mesjasza i syna Bożego, idąc za przykładem chrześcijaństwa.
Jezus w hinduizmie
Chociaż w hinduistycznej koncepcji Boga i społeczeństwa niewiele jest podstaw dla akceptacji postaci i misji Jezusa, to wielu współczesnych, a nawet średniowiecznych, hinduistycznych przywódców religijnych interesowało się nim. Wielu hinduistów uważa Jezusa za mędrca lub wielkiego jogina, a nawet za Boga.
W ruchu Surat Shabda Yoga Jezus jest powszechnie uznawany za satguru. Swami Vivekananda wychwalał Jezusa i uznawał go za źródło siły i doskonałości[3]. Paramahansa Jogananda nauczał, że Jezus był wielkim guru, mistrzem duchowym, Bogiem oraz następnym wcieleniem Elizeusza[4]. Mahatma Gandhi bardzo podziwiał Jezusa i uznawał go za jednego z głównych propagatorów ahinsy (zasady niekrzywdzenia). Gandhi powiedział: "Lubię waszego Chrystusa, ale nie lubię waszych chrześcijan. Wasi chrześcijanie są tak niepodobni do waszego Chrystusa..."[5] Sathya Sai Baba wielokrotnie mówił, że Jezus jest Bogiem, wielkim świętym i nauczycielem duchowym, który stanowi wzór dla ludzi. Swami Kaleśwara uważa Jezusa za świętego i wielką duszę.
Bhaktivedanta Swami (założyciel ruchu Hare Kryszna) uznał greckie imię Jezusa Christos za inną wersję imienia boga Kryszny: Krista. W ten sposób oddając cześć Jezusowi czci się samego Krysznę jako Najwyższą Osobę Boga (Bhagawan) [6] Bhaktivedanta uznał Jezusa za "mistrza duchowego" (guru), uczącego ludzi miłości do Boga.[7]
Jezus w buddyzmie
Związek Jezusa Chrystusa z wiarą buddyjską jest bardzo nikły. Niewielu nauczycieli buddyjskich interesowało się jego postacią.
XIV Dalajlama Tenzin Gyatso uważa Jezusa za bodhisattwę[8].
Historiografia
Dokumenty niechrześcijańskie Józef Flawiusz Józef Flawiusz
Józef Flawiusz w swojej księdze Dawne dzieje Izraela wspomina o Jezusie jako o bracie Jakuba Sprawiedliwego, przywódcy chrześcijan w Jerozolimie. Zwołał sędziów Sehedrynu i stawił przed nim Jakuba, brata Jezusa zwanego Chrystusem, oraz kilku innych. Oskarzył ich o przekroczenie Prawa i wydał ich na ukamienowanie (XX.9.1) Tekst przeważnie uważany jest za autentyczny.[potrzebne źródło] Według egzogetów stwierdzenie którego zwano Chrystusem (Mesjaszem) zostało wstawiono później jako wtręt i nie pochodzi od autora co tym samym podważa całą relacje. [9]
Inny fragment w Starożytnościach żydowskich zwany Testimonium Flavianum jest dziś często uważany za sfałszowany przez późniejszych kopistów chrześcijańskich w III lub IV wieku. Nie wiadomo czy został wstawiony na miejsce innego fragmentu mówiącego o Jezusie, czy też został po prostu dopisany. Niektórzy za pierwotną wersję Testimonium uważają tzw. wersję arabską odkrytą przez profesora Pinesa w kronikach Agapiosa pochodzących z X wieku: W tym czasie żył pewien mędrzec zwany Jezusem. Był to człowiek dobry i sprawiedliwy. Wielu Żydów i ludzi innych narodowości stało się jego uczniami. Piłat skazał go na ukrzyżowanie i śmierć. Lecz jego uczniowie nie przestali w niego wierzyć. Mówili, że żyje i ukazał im się trzy dni po ukrzyżowaniu. On być może był tym Mesjaszem odnośnie którego prorocy przepowiadali wielkie, cudowne rzeczy.
Swetoniusz, w Żywotach cezarów pisze, że cesarz Klaudiusz urzędujący w latach 41-54, wypędził z Rzymu Żydów, którzy nieustannie wichrzyli podżegani przez jakiegoś "Chrestosa". Jego relacja nie może sie odnosić do Jezusa ponieważ za panowania tego cesarza w Rzymie nie było jeszcze chrześcijan gmina chrześcijańska powstała po powstaniu gminy w Antiochii i Aleksandrii czyli najwcześniej w latach 50.
Pliniusz Młodszy w liście do cesarza Trajana, pisze o chrześcijanach w Azji Mniejszej. Pliniusz pisze jedynie, że modlili się oni do "Chrystusa", nie podaje zaś imienia Jezus.
Tacyt, w Rocznikach(Annales), roku 115, opisując prześladowania za cesarza Nerona pisze: dotknął najbardziej wyszukanymi kaźniami tych, których nienawidzono za ich zbrodnie, a których pospólstwo chrześcijanami nazywało. Początek tej nazwy dał Chrystus, który za panowania Tyberiusza skazany został na śmierć przez prokuratora Poncjusza Piłata, a przytłumiony na razie zgubny zabobon znowu wybuchnął, nie tylko w Judei, gdzie się to zło wylęgło, lecz także w stolicy, dokąd wszystko, co potworne albo sromotne, zewsząd napływa i licznych znajduje zwolenników (XV44). "Roczniki" powstały 85 lat po śmierci Jezusa, kiedy istniały już Ewangelie i dość liczne grupy chrześcijan, więc fragment ten jest najpewniej źródłem wtórnym.[potrzebne źródło] Niektórzy powątpiewają w jego autentyczność ze względu na użycie nazwy "chrześcijanie", która była rzadko stosowana przez samych chrześcijan – jednak apostoł Piotr użył jej w swoim pierwszym liście, 4,16: "Jeżeli zaś [cierpi] jako chrześcijanin, niech się nie wstydzi, ale niech wychwala Boga w tym imieniu" (cytat za Biblią Tysiąclecia). Występuje także w Dziejach Apostolskich 11,27: " (...) w Antiochii też po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami".
Archiwa rzymskie oraz wielu rzymskich i żydowskich historyków tamtego okresu, milczą na temat Jezusa, choć notują bardzo wiele drobnych wydarzeń. Są to m.in.:
* Filon z Aleksandrii, który opisywał różne sekty żydowskie z tamtego okresu, * Plutarch, autor Żywotów sławnych mężów z okresu życia Jezusa, * Justus z Tyberiady, historyk żydowski z Galilei, żył w I w. n.e.
Należy jednak dodać, że tematyka zachowanych dzieł tych historyków nie zawsze czyni możliwym wspomnienie o Jezusie. Przykładowo "Żywoty sławnych mężów" Plutarcha stawiają sobie za cel "ukazanie żywotów bohaterów greckich i rzymskich poprzez ich zestawienie w pary dobierane według możliwie największego podobieństwa charakteru lub przebiegu kariery" (Encyklopedia Britannica, t. XXXII, Poznań 2003).
Dokumenty chrześcijańskie
Dokumenty chrześcijańskie to przede wszystkim Ewangelie oraz inne pisma Nowego Testamentu. Były one napisane w wiele lat po śmierci Jezusa, choć dokładne daty są sporne. Szacunki dla poszczególnych Ewangelii wahają się od kilkunastu lat przed rokiem 70 (data upadku Jerozolimy), czyli około trzydziestu lat po opisanych wydarzeniach, do pierwszej czy nawet drugiej dekady II wieku, czyli nawet osiemdziesięciu lat po.
Według tradycji chrześcijańskiej, dwie z nich: Ewangelie Jana i Mateusza zostały spisane przez apostołów - bezpośrednich uczniów Jezusa, zaś ewangelie Marka i Łukasza zostały napisane przez świadków pośrednich, głównie w oparciu o relacje św. Piotra i św. Maryi.
Istnieje też wiele dokumentów chrześcijańskich z II i późniejszych wieków, które nie zostały zaliczone do kanonu biblijnego. Najwcześniejsze z nich powstały równolegle do najpóźniejszych ksiąg Nowego Testamentu. Pisarze wczesnochrześcijańscy zaliczani są do tzw. "ojców apostolskich" (I/II wiek), apologetów (II-III w.) i "Ojców Kościoła" (III-V w.). Ich dzieła często powołują się na zaginione dziś źródła z czasów bliskich Jezusowi.
Wiarygodność Ewangelii Poszukiwanie "gwiazdy betlejemskiej": widok nieba nad Jerozolimą w kierunku południowym 12 listopada 7 p.n.e., godz. 18:00-21:30 czasu lokalnego Poszukiwanie "gwiazdy betlejemskiej": widok nieba nad Jerozolimą w kierunku południowym 12 listopada 7 p.n.e., godz. 18:00-21:30 czasu lokalnego
Kilkadziesiąt lat różnicy pomiędzy czasem spisania Ewangelii a wydarzeniami, które one opisują przyczyniło się do zróżnicowania historycznych ocen wiarygodności zapisów o życiu Jezusa. Jednakże większość historyków akceptuje wiele szczegółów z ewangelicznych narracji.
Według tradycyjnego ujęcia autorami Ewangelii są świadkowie opisywanych wydarzeń (Mateusz, Jan) lub uczniowie bezpośrednich świadków (Marek, Łukasz). Z powodu schyłku pokolenia apostołów ustne podania zostały spisane w celu zachowania nauki i pamięci o czynach Jezusa. Badacze popierający ten punkt widzenia podkreślają że czas jednego, dwóch pokoleń jest zbyt krótki by podania zostały zdominowane przez treści legendarne. Wskazują na podobieństwo gatunku literackiego Ewangelii ze starożytną biografią i za taką biografię uważają ewangeliczne narracje.
Wiek Oświecenia przyniósł sceptycyzm podważający historyczną dokładność tych tekstów. Historycy krytyczni wobec wiarygodności Ewangelii uważają je za kompilacje kilku redakcji dokonanych przez chrześcijan, którzy starali się sportretować wyłącznie pozytywny, mityczny obraz Jezusa. Ewangelie są ich zdaniem literaturą hagiograficzną, mającą na celu gloryfikację Chrystusa oraz zaprezentowanie go jako moralnego i boskiego ideału. Historycy ci wskazują na brak potwierdzenia niezwykłych czynów Jezusa ze strony wczesnych pozachrześcijańskich źródeł.
Ewangelie mówią o pewnych wydarzeniach, które nie są udokumentowane w żadnych innych źródłach historycznych:
* rzeź dzieci dokonana przez Heroda, * trzygodzinna ciemność, która miała towarzyszyć śmierci Jezusa * "gwiazda betlejemska"
Dla zwolenników teorii nie uznającej Jezusa są to dowody jego nieistnienia lub podważające jego boskość, dla chrześcijan nie mają takiego znaczenia z kilku powodów: historie spisywane nie na bieżąco, mogły zawierać pomyłki wynikające z zawodności ludzkiej pamięci. Poza tym, wiedza historyczna dotycząca tego okresu jest w znacznej części niekompletna i wiele wydarzeń o których nie mamy dziś żadnych informacji w świetle nowych odkryć może okazać się prawdą, nawet jeżeli wydają się nieprawdopodobne. Niektórzy pisarze wczesnochrześcijańscy powołują się na źródła dziś nie zachowane. Np. chrześcijański historyk Juliusz Afrykańczyk piszący około 221 roku cytuje rzymskiego historyka z I wieku Tallusa wzmiankującego o zaćmieniu towarzyszącym śmierci Jezusa.
Sporadycznie istniały w środowiskach chrześcijańskich opinie, że Ewangelii nie należy traktować dosłownie, ze jest ona pełna symboliki, niezrozumiałej często z dzisiejszego punktu widzenia, a wynikającej z mentalności i stanu wiedzy ludzi pierwszych wieków.
Krytyka tekstu
Historycy i bibliści zajmujący się badaniami Nowego Testamentu wypracowali szereg kryteriów mających na celu próbę zrekonstruowania słów i czynów Jezusa, które wydają się bardziej autentyczne i możliwe. Przykładowe kryteria:
* Kryterium wielu źródeł - słowa lub czyny Jezusa poświadczone we wszystkich tradycjach ewangelicznych uważane są za bardziej prawdopodobne. * Kryterium "zakłopotania" - wydarzenia z kłopotliwymi aspektami dla pierwszych chrześcijan (np. zaparcie się Piotra, wątpliwości apostołów wobec zmartwychwstałego Jezusa) są bardziej wiarygodne. * Kryterium występowania "arameizmów" - Fragmenty zawierające słownictwo aramejskie uważane są za bliższe czasom Jezusa.
Rozbieżności w ewangeliach
Dokumenty chrześcijańskie nie zgadzają się między sobą w pewnych sprawach. Ewangelia Mateusza mówi, że Jezus urodził się, kiedy Herod był królem Judei, czyli przed 4 rokiem przed naszą erą, zaś Ewangelia Łukasza, że urodził się, kiedy Kwiryniusz zarządzał spisem powszechnym w Judei, czyli po 6 roku naszej ery (dla właściwej oceny tego argumentu przeczytaj również rozdział następny). Rozbieżności są szczególnie widoczne w narracjach o zmartwychwstaniu. Zgodnie z ew. Mateusza kobiety przyszły do grobu o świcie i widziały anioła odwalającego głaz od grobu. Jednak wg św. Łukasza kobiety zastały kamień od grobu już odsunięty.
Badacze chrześcijańscy traktują te rozbieżności jako drobne nieścisłości naturalne przy zeznaniach kilku świadków. Uważają, że poszczególne relacje są w stosunku do siebie komplementarne i nawzajem się uzupełniają. Czasem odwołują się do nowej interpretacji tekstu lub sposobu tłumaczenia by uniknąć sprzeczności.
Kwestia daty narodzin Jezusa Zobacz więcej w osobnym artykule: Data narodzin Jezusa Chrystusa.
Jak zaznaczono w poprzednim paragrafie, trudno jednoznacznie określić datę narodzin Jezusa. Na podstawie źródeł można jednak podjąć próbę określenia ram czasowych tego wydarzenia.
Kwestia daty śmierci Jezusa
Datę śmierci Jezusa rekonstruuje się na lata 30. pierwszego wieku naszej ery. Ewangelie podają datę piątek, 14/15 nisan (wg kalendarza żydowskiego). Na podstawie tych danych datę jego śmierci można wyznaczyć na 7 kwietnia 30 roku (wówczas byłby to 14 nisan 3790 AM) lub też, co mniej prawdopodobne, na 3 kwietnia 33. Pomimo nieścisłości Watykan uznał dzień 3 kwietnia 33 roku za datę śmierci Jezusa Chrystusa. Także w starotestamentowej księdze Daniela śmierć Mesjasza została przepowiedziana na 62 oraz 7 tygodni (= siedmioletnich okresów?) licząc od miesiąca Nisan roku 444 p.n.e., co po przeliczeniu wg pierwotnego roku biblijnego (360 dni jak w historii Noego) daje 33 rok n.e. (Daniela 9:25-26; Nehemiasza 2)
Opinie o Jezusie
Poza najpopularniejszymi:
* że Jezus Chrystus istniał, mniej więcej zgodnie z opisem w Ewangeliach * że nie istniał lub osoba będąca jego pierwowzorem na tyle odbiegała od opisu ewangelicznego, że zupełnie nie można na nim polegać
Istnieją też inne wyjaśnienia, między innymi:
* że był prorokiem, a cesarze rzymscy celowo spośród ponad 100 ówczesnych Ewangelii wybrali 4, które najwierniej opisywały Jezusa jako boga.
* że istniał, ale nie umarł podczas krzyżowania. Dyskusję zapoczątkował Kurt Berna książką "Jesus ist nicht am Kreuz Gestorben" (1962) ("Jezus nie umarł na krzyżu"), gdzie zakładając, że martwe ciała nie krwawią, przekonuje, że serce Jezusa jeszcze biło kiedy został zdjęty z krzyża, na co dowodem miał być Całun Turyński;
* że był członkiem albo nawet przywódcą sekty esseńczyków. Teorię tę wysunęli K.F. Bahrdt oraz K.H. Venturini. W Qumran nie odnaleziono bezpośrednich na to dowodów, ale nauczanie Jezusa i esseńczyków posiada wiele podobnych elementów, przez co nauki Jezusa stają się mniej rewolucyjne jak na ten okres.
* że był religijnym fanatykiem (David Friedrich Strauß - "Das Leben Jesu" - 1835); że był ekstatykiem (Oskar Holtzmann "War Jesus Extatiker?" - 1903); że był szaleńcem (dr Charles Binet-Sanglé "La Folie de Jesus" - 1910). Binet-Sanglé definiuje chorobę Jezusa jako "paranoję na tle religijnym". W roku 1912 prominentny nowojorski psychiatra dr William Hirsh opublikował "Religion and Civilization - Conclusions of a Psychiatrist" (Religia i cywilizacja - konkluzje psychiatry). Dr Hirsh wylicza przeróżne przypadki odmiennego zachowania Jezusa. Zgadza się on z Binet-Sanglé co do halucynacji Jezusa i wskazuje na jego "duże urojenia, które nieustannie potęgowały się". Twierdzi on, że Jezus był "paranoikiem" - prostym i zwyczajnym. I dodaje: "Wszystko co wiemy o Jezusie, pasuje tak doskonale do klinicznego obrazu paranoi, że jest wprost trudne do pomyślenia, że ludzie mogliby kwestionować dokładność tej diagnozy"[10][11]. Z tymi opiniami polemizował Albert Schweitzer w swojej pracy doktorskiej "Psychiatryczna ocena Jezusa" (Die psychiatrische Beurteilung Jesu, 1913). Kwestią tą zajmowali się również psychoanalitycy, np. Georges Berguer w swojej pracy Quelques traits de la vie de Jésus au point de vue psychologique et psychanalytique (Genève-Paris, 1920)[12].
Niektórzy też uważają Ewangelie za parafrazę innych pism (np. Llogari Pujol uważa, że użyte zostały pisma staroegipskie), jeszcze inną teorią jest, że nie należy Ewangelii traktować dosłownie, lecz szukać w nich ezoterycznego przekazu za pomocą analizy symboli (gnostycyzm, teozofia) lub ostatnio komputerowej analizy znaków. Są też zwolennicy łączenia postaci Jezusa z hipotezą o istnieniu cywilizacji pozaziemskich.
