Tekst źródłowy strony Język fiński

{{medal}}
'''Język fiński''' – język z grupy ugrofińskich, rzekomo spokrewniony z [[język węgierski|językiem węgierskim]] i [[język estoński|estońskim]], coraz popularniejszy w Polsce ze względu na otwarcie rynku pracy przez [[Unia Europejska|UE]]. Niezwykle trudny, co skutkuje tym, że [[Polak]]ów w [[Finlandia|Finlandii]] nie ma zbyt wielu. Jedyną pociechą jest to, że drugim językiem urzędowym w Finlandii jest o wiele łatwiejszy [[język szwedzki|szwedzki]].

== Alfabet ==
Bez liter występujących w zapożyczeniach wygląda następująco:<blockquote>A D<ref>Nigdy na początku wyrazu.</ref> E G<ref>Tylko po „n”.</ref> H I J K L M N O P R S T U V Y Ä Ö.</blockquote>

W wyrazach zapożyczonych używa się też: B C F Q Z Å Š.

== Gramatyka ==
[[Plik:FinnischesSchild.jpg|thumb|200px|Co to znaczy?<br />''To tylko jedno miejsce parkingowe!'']]
Najbardziej charakterystyczne dla języka fińskiego jest osiemnaście przypadków, co zresztą jest liczbą przybliżoną, bo sami Finowie nie mogą się ich doliczyć i podają liczbę między 15 a 20. Najdziwniejszy z przypadków to „komitatyw”, który pozwala powiedzieć, że Fin idzie gdzieś nie z [[żona|żoną]], a z żonami (''Tulen vaimoineni''). Tak więc w warstwie językowej w Finlandii obowiązuje beztroska [[poligamia]].

Dla Finów kategoria liczby nie jest zresztą tak oczywista, jak dla reszty świata. Ogólnoświatowe wezwanie ''Dwa piwa!'' (''Kaksi olutta'') to po fińsku liczba pojedyncza! Stąd bierze się plaga [[alkoholizm]]u, gdyż po pięciu [[piwo|piwach]] Fin czuje się dalej, jakby wypił jedno<ref>W przypadku fińskiego piwa nie jest to wcale takie trudne.</ref>.

Nazwy [[przypadek (gramatyka)|przypadków]] pochodzą z [[łacina|łaciny]], co nie utrudnia nauki fińskiego. [[Język angielski|Angielskie czasy]], których jest szesnaście, są jednak o wiele bardziej skomplikowane<ref>Z tym, że Anglicy i tak używają tylko dwóch, trzech czasów.</ref>.

Język fiński jest jedynym językiem na świecie w którym słowo „[[nie]]” odmienia się przez osoby:
* nie – ei
* ja nie – en
* ty nie – et
* on nie – ei
* my nie – emme
* wy nie – ette
* oni nie – eivät

== Zastosowanie fińskich przypadków w polszczyźnie ==
{| class="wikitable"
! Nazwa przypadka
! Pytania
! Liczba pojedyncza
! Liczba mnoga
|-
| align="left" | Nominativus
| align="left" | kto? co?
| align="left" | książka
| align="left" | książkat
|-
| align="left" | Partitivus
| align="left" | ile (czego)? kogo? czego?
| align="left" | książkaa
| align="left" | książkoja
|-
| align="left" | Genetivus
| align="left" | kogo? czego?
| align="left" | książkan
| align="left" | książkien
|-
| align="left" | Accusativus I
| align="left" | kogo? co?
| align="left" |= Gen
| align="left" |= Nom
|-
| align="left" | Accusativus II
| align="left" | kogo? czego?
| align="left" |= Nom
| align="left" |= Gen
|-
| align="left" | Essivus
| align="left" | jako kto? jako co?
| align="left" | książkana
| align="left" | książkoina
|-
| align="left" | Translativus
| align="left" | w kogo? w co?
| align="left" | książkaksi
| align="left" | książkoiksi
|-
| align="left" | Comitativus
| align="left" | z kim? z czym?
| align="left" |–
| align="left" | książkoineen
|-
| align="left" | Prolativus
| align="left" | jak? którędy?
| align="left" |–
| align="left" | książkitse
|-
| align="left" | Abessivus
| align="left" | bez kogo? Bez czego?
| align="left" | książkatta
| align="left" | książkoitta
|-
| align="left" | Instructivus
| align="left" | jak? kim? czym?
| align="left" | książkan
| align="left" | książkoin
|-
| align="left" | Inessivus
| align="left" | w kim? w czym? gdzie?
| align="left" | książkassa
| align="left" | książkoissa
|-
| align="left" | Elativus
| align="left" | od kogo? od czego? skąd?
| align="left" | książkasta
| align="left" | książkoista
|-
| align="left" | Illativus
| align="left" | w kogo? w co? dokąd?
| align="left" | książkaan
| align="left" | książkoihin
|-
| align="left" | Adessivus
| align="left" | na kim? na czym? gdzie?
| align="left" | książkalla
| align="left" | książkoilla
|-
| align="left" | Ablativus
| align="left" | znad (od) kogo? czego? skąd?
| align="left" | książkalta
| align="left" | książkoilta
|-
| align="left" | Allativus
| align="left" | na kogo? na co? dokąd?
| align="left" | książkalle
| align="left" | książkoille
|}

=== Przykłady ===
* Nie czytaj tego <u>książkasta</u>! (''z książki'')
* Zrób z tych notatek <u>książkaksi</u>. (dosł. ''zamień te notatki w książkę'')

A teraz przetłumacz samodzielnie (pamiętając o takich drobiażdżkach jak „astevaihtelu” i „loppukahdennus”):
* Jakieś <u>zwierzakoja siedzą lampallani</u>.
* On ma to wszystko <u>dupassa</u>.
* Weź <u>rękasi</u> z <u>brzuchaltani</u>.
* On zmienił <u>mieszkanien</u> <u>stodołaksi</u>.
* Pogadam <u>siostroineni</u>.
* Pójdę tam <u>kurwattasi</u>.

== Gramatyczne konsekwencje deklinacji ==
[[Łatwo zauważyć]]<ref>Metoda stosowana w podręcznikach akademickich, pomagająca autorowi pominąć najtrudniejsze partie tekstu.</ref>, że ofiarą tak rozbudowanego systemu przypadków stały się [[przyimek|przyimki]]. System deklinacyjny nie obejmuje niestety wszystkich możliwości położenia przedmiotu, więc gdy Fin zorientuje się, że tego, co myśli nie da się wyrazić przypadkiem, jest już najczęściej za późno. Dlatego wynaleziono poimki.

Przykłady:
* Talon <u>ympäri</u> – naokoło domu (dosł. ''domu naokoło'')
* Tunnin <u>jälkeen</u> – po godzinie (dosł. ''godzinie po'')

== Czasy i takie inne ==
Język fiński nie zna czasu przyszłego, zatem jedyną radą dla [[emigrant]]ów jest ''No future!''. Zresztą z Finem jest równie trudno dogadać się, co z [[renifer]]em. Liczba tych ostatnich jest większa niż ludzi w Finlandii, ponieważ dla określenia Fina używa się jednego wyrazu (''Suomalainen''), a dla renifera aż dwóch: ''poro'' i ''hirvi'' (z tym, że ''hirvi'' to właściwie łoś, którego także można spotkać na drogach).

Język fiński jest aglutynacyjny, co oznacza, że do wyrazu dołącza się wszelkie końcówki, prefiksy itp. I tak ''Sanon vaimollenikin'' oznacza ''Powiem też mojej żonie''. Taka oszczędność wyrazów wpływa zapewne na ogólnonarodowe [[skąpstwo]].

Przykład aglutynacji:
* żona
* żona<u>lla</u> – na żonie
* żonalla<u>ni</u> – na mojej zonie
* żonallani<u>kin</u> – też na mojej żonie.

Zatem zamiast powiedzieć ''On leży też na mojej żonie'', Fin powie: ''On leży 'żonallanikin''.

=== Vokaaliharmonia ===
W języku fińskim obowiązuje ''vokaaliharmonia'', czyli harmonia samogłosek: Jeżeli w jakimś słowie występują ä, ö albo y, nie mogą wystąpić w nim a, o, ani u. Odnosi się to też do końcówek, mówimy więc
* domkat Słupskissa
ale
* Szczebrzeszynissä chrząszcz brzmi trzcinissä

Samogłoski i oraz e są neutralne – ale jeżeli w jakimś słowie występują tylko te samogłoski, w końcówce używa się ä, ö albo y.

Jeśli przeczytamy gdzieś słowo które zawiera zarówno ''etuvokaaleja'' jak i ''takavokaaleja'', to oznacza że jest to słowo złożone – do [[google|gógla]] tłumacza wrzucamy obydwie części osobno, wtedy jest jakaś szansa że przetłumaczy chociaż jedną z nich na [[język angielski|angielski]] albo [[język szwedzki|szwedzki]].

Plusem języka fińskiego dla Polaków jest łatwa i przejrzysta [[wymowa]] – pisze się prawie zawsze tak, jak się czyta, z wyjątkiem zjawiska nazywanego prosto i łatwo „loppukahdennus”.

== Kilka pożytecznych wyrażeń ==
* ''No niin''
* ''Vodka Finlandia on paras!''
* ''Vittu!''
* ''Kiitosaauu!''
* ''Painu vittuun!''
* ''Perkele!''
* ''Saatana''
* ''Portto!''
* ''Huora!''
* ''Voi, vittujen kevät ja kyrpien takatalvi!''
* ''En puhu suomea''
* ''Ei aavistustakaan''
* ''perselleen!''
* ''Joulupukki''
* ''Jokerit''
* ''sauna''
* ''tottelemattomuudessansakaan''
* ''Vahingoittamistarkoituksessa''
* ''papu''
* ''liukuluku''
* ''Paska''

== Zobacz też ==
* [[Finlandia]]
* [[język norweski]]
* [[język szwedzki]]
* [[język węgierski]]

{{przypisy}}
{{języki}}
{{Nordyckie}}

[[en:Finnish language]]
[[it:Lingua finlandese]]
[[Kategoria:Języki uralskie|Fiński]]