Edytujesz „Sum”

{{medal}}

{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" align=right

|Pod wodą

[[Plik:Redtail Catfish.jpg|thumb|200px|Dumny sum prezentuje swe wąsiska]]

[[Plik:sum w Polsce.jpg|thumb|150px|Występowanie suma na terenie Polski]]

{{Cytat|Cogito ergo sum (Myślę, więc jestem <del>sumem</del>)|[[Kartezjusz]]}}

'''Sum''' ([[Łacina|łac.]] ''Sumus glanis magnificae'') jest rodzajem [[ryba|ryby]] [[morze|słono]] – jak i [[jezioro|słodkowodnej]], występującym obficie w [[Europa|Europie]] Środkowej, i szczątkowo we wschodniej [[Azja|Azji]]. Charakteryzuje się podługowatą budową ciała, zdolnościami nawigacyjnymi [[Marco Polo]] i srebrzystozielonym kolorem łusek.

== Budowa ciała i biologia ==

Sum jako ryba jest stworzeniem ściśle [[woda|wodnym]], choć bez preferencji co do stanu tejże zasolenia. Potrafi osiągać imponujące wymiary – największe odnalezione na początku [[XX wiek]]u osobniki miały ponad pięć [[metr]]ów długości i około metra obwodu. Największe obecnie spotykane okazy nie przekraczają trzech metrów długości<ref>Należy przy tym zauważyć, że sum tych rozmiarów stanowi jeszcze poważne zagrożenie dla człowieka.</ref>.

Przedni [[koniec]] suma wyposażony jest w otwór gębowy oraz [[wąsy]] nawigacyjne. Otwór gębowy zawiera od osiemnastu do dwudziestu dwóch par silnych [[zęby|zębów]] służących do rozrywania pokarmu, i mimo że sum jest roślinożerny, także do obrony przed drapieżnikami i wrogami naturalnymi (choć sum posiada ich niewiele, najgroźniejsze z nich to [[koliber]], oraz rzadko spotykana ryba zwana nadżerką). Wąsy nawigacyjne stanowią istotną część zmysłu kierunkowego suma. Rekompensuje to słabo rozwinięte [[oko|oczy]] – nawet w przejrzystej wodzie sum nie jest w stanie widzieć dalej niż na kilkanaście metrów.

Po bokach ciała i na grzbiecie sum posiada w wiotkie [[płetwy]]. Tylny koniec suma zawiera otwór [[Dupa|odbytowy]] i [[ogon]]. Ogon służy sumowi do zmiany kierunku ruchu. Wadą suma są słabe hamulce.

Sum odżywia się przede wszystkim roślinnością podwodną, niekiedy jest w stanie połakomić się na [[Meduza|meduzę]]. Sum trawi [[mięso]], jednakże nie jest ono niezbędne do jego przeżycia. Sumy w niewoli można karmić zwykłą trawą i sałatą, jednakże należy powiedzieć, że ryba ta je dość dużo (metrowy osobnik potrzebuje ok. pięciu kilogramów pokarmu dziennie). Sum żyje przeciętnie do [[Czterdziestolatek|czterdziestu]], maksymalnie około sześćdziesięciu lat.

[[Seks|Tarło]] dwa razy do roku (na przełomie [[Zima|zimy]] i [[Wiosna|wiosny]] oraz w połowie [[Jesień|jesieni]], [[matka]] przeciętnie rodzi od pięciu do osiemnastu małych, które pozostają pod opieką rodziców maksymalnie dwa lata.

== Historia ==

Suma znano już w [[starożytność|starożytności]], rozpowszechniony był on zarówno w antycznej [[Grecja|Grecji]], jak i [[Rzym]]ie, jednakże nie odkryto jeszcze wtedy wszystkich jego właściwości. Jest nade wszystko pewne, że suma posiadał już [[Arystoteles]] (słynny Sumus Aristotelis), i że na nim oparł słynny [[filozof]] część swych dociekań ontologicznych. Uważał on, a po nim wielu jego następców, suma za stworzenie doskonałe i był zwolennikiem tezy, że [[ziemia|świat]] w istocie ma wydłużony kształt i jest nieco śliski<ref>Słowo ''sumus'' po łacinie oznacza wszak ''jesteśmy''.</ref>. Sam [[Pliniusz]] miał nadto rzec ''Sumus quod sumus'' ([[Łacina|łac.]] ''Jesteśmy takim sumem''), a Katon Starszy – ''Delenda Carthago'' ([[Łacina|łac.]] ''Trzeba zburzyć Kartaginę''). Wolno dociekać, że sumy były w owym czasie licznie odławiane i ich pogłowie spadało z wieku na wiek.

W [[średniowiecze|średniowieczu]], po upadku świata antycznego, odwrócono się od tych teorii, a sum, przez piętno [[Herezja|herezji]], został zapomniany i stracił zupełnie na znaczeniu, stał się [[zwierzę]]ciem wręcz pogardzanym. Wielu [[biolog]]ów uważa, że dzięki temu populacja suma w Europie miała szansę odrodzić się.

Pierwszymi, którzy ''de novo'' odkryli suma byli nawigatorzy morscy. Zauważyli oni, iż sumy nigdy nie gubią raz obranego kierunku i potrafią poruszać się pod osłoną [[noc]]y z wielką precyzją. Zasada, dlaczego taki fakt zachodzi, nie została odkryta aż do [[XVII wiek]]u (szerzej w dalszej części artykułu). Odkrywcy geograficzni, tacy jak [[Krzysztof Kolumb]] potajemnie zaopatrywali się w sumy i korzystali z tych cech, jednocześnie kryjąc się starannie przed [[Hiszpańska Inkwizycja|Hiszpańską inkwizycją]], sum bowiem nadal znajdował się na [[czarna lista|czarnej liście]] [[Watykan]]u<ref>Mimo to sumów nie palono na stosach z uwagi na silny odór, jakie wytwarzały wokół siebie.</ref>.

== Znaczenie suma ==

Wspomniano o [[magia|zadziwiających]] umiejętnościach wyznaczania kierunku, jakimi dysponuje sum. Otóż przeprowadzono po raz pierwszy w [[XVII wiek]]u badania tych stworzeń, i wtedy [[przypadek|ustalono]], że sum posiada naturalne zdolności wykrywania kierunków magnetycznych na [[Ziemia|Ziemi]] (na tej samej zasadzie, co [[igła]] [[kompas]]u). Bierze się to ze spożywania pokarmów o dużej zawartości żelaza, które odkłada się w specjalnej przestrzeni wewnątrz ciała suma (zwykle w 1/3 długości ciała). Magnetyzacja i jonizacja odbywa się przez trening w czasie pływów (można te procesy oczywiście też wywołać sztucznie, jednakże wtedy zdolności te są słabsze i ryba potrzebuje się z nimi oswoić; sztucznie przystosowane do nawigacji młode sumy znajdywane są niekiedy porzucone na trasie rajdu [[Paryż]]-[[Dakar]]).

Prócz zastosowania w nawigacji sum jest niekiedy spożywany w [[Chiny|Chinach]], ze względu na przeludnienie i niedobory pożywienia; ale powiedzmy sobie szczerze – co nie jest spożywane w [[Chiny|Chinach]]?

== Literatura ==

# Tomasz z Akwinu: ''Summa Theologiae''. Rzym-Florencja-Neapol, 1265–1274.

{{przypisy}}