Stefan Czarniecki

Ten artykuł dotyczy polskiego dowódcy wojskowego. Zobacz też hasła o innych osobach o tym imieniu.

Stefan Czarniecki

Waćpan stoi spokojnie, ażebym mógł waćpana namalować, psia mać!

Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur. ok. 1599 w Czarncy, zm. 16 lutego 1665 w Sokołówce) – polski dowódca wojskowy, hetman polny koronny, partyzant, cierpiał na ADHD.

Młodość i początki w armii

Stefan był synem starosty chęcińskiego i żywieckiego, Krzysztofa Czarnieckiego, i Krystyny z Rzeszowa. Małżeństwo to dorobiło się 10 synów i córki. Stwierdzili, że nie dadzą rady wyżywić wszystkich, więc czterech najbardziej niekochanych, w tym Stefana, odstawili do pułku lisowczyków, niechcący zapewniając im lepszą przyszłość, niż tym, którzy zostali. Z tym, że trzem starszym braciom Czarnieccy zafundowali wycieczkę do Austrii, a Stefanowi – niesprawiedliwie – nie. Lisowczycy wrócili do Polski w 1621 ze względu na wojnę kraju z Imperium Osmańskim i skierowali się pod Chocim. Po drodze, na wniosek Czarnieckich, zahaczyli o Czarncę i zabrali ze sobą Stefana. Następnie walczyli z Turkami i Tatarami. Podczas tej wojny niejaki Paweł Czarniecki, jeden z czwórki braci, awansował na porucznika i dostał w nagrodę własny oddział. Cichaczem dołączył do nich Stefan. To była dobra decyzja – nieźle uczył się taktyki i w 1630 na złość braciom wyjechał do Austrii walczyć w wojskach cesarskich, ale długo tam nie wytrzymał. Wkrótce wrócił do Polski, załapując się na wojnę z Rosją. Wtedy awansował na porucznika. Po zawarciu pokoju przez oba państwa Stefan dowiedział się, że rodzina nieco się zadłużyła. Nie był egoistą – spłacił.

Powstania kozackie i bitwa z Tatarami

W 1637 roku Czarniecki zabujał się w Zofii Kobierzyckiej. Błyskawicznie się z nią ożenił i zwiał z domu, gdyż dowiedział się o powstaniu Kozaków, którymi dowodził niejaki Paweł Pawluk. Bunt został stłumiony błyskawicznie – 24 grudnia 1637 zwykły kozacki pisarz Bohdan Chmielnicki nabazgrał w imieniu swojego narodu rozejm. Stefan nie zdążył się nudzić – po paru miesiącach lud Ukrainy znów poderwał się do rebelii – inna sprawa, że szybko ją spieprzyli. Dali sobie więc spokój. Przez parę lat było cicho. Wkrótce jednak walki przy południowo-wschodniej granicy rozpoczęły się na nowo, lecz teraz można było za nie podziękować Tatarom. Podczas bitwy pod Ochmatowem, która odbyła się w 1644, Czarniecki pokazał wrogom jedną ze swych cech. Waleczność, zmysł taktyczny? Gówno prawda, ADHD. Zadecydował, że chorągiew, którą dowodził, „delikatnie zaszarżuje”. Stefan wybił 4000 Tatarów, masę kolejnych Polaków stracił. Niby dostał ochrzan od dowódców na polu bitwy, ale ostatecznie za tę akcję awansował na rotmistrza i otrzymał w prezencie od króla trzy wsie.

Partyzant Czarniecki na obszarze bez krzaków

W 1648 wybuchło powstanie Chmielnickiego. Stefan, szpanujący rotmistrz, nie mógł przepuścić takiej okazji. Chcąc pokazać się dowódcom, zaszalał już podczas pierwszej bitwy. A przynajmniej próbował… gdyż skończył jako jeniec. Żeby nie było, że oficerowie Rzeczpospolitej są na poziomie stworzeń, które potrafią tylko posługiwać się prostymi narzędziami i mają swój prymitywny język, oficjalnie ogłoszono, że Czarniecki został napadnięty w obozie kozackim, kiedy przebywał tam jako poseł. A my, obiektywni patrioci polscy, i tak wiemy swoje. Ukraińcy wywieźli go na Krym, gdzie Stefan pozostał przez rok. Wówczas został uwolniony i za wybitne zasługi awansowany na pułkownika. Ponoć taki nietypowy awans został spowodowany umową Czarnieckiego z hetmanem wielkim koronnym Mikołajem Potockim, który przypadkowo podczas jednej z bitew zabił własnego syna, Stefana. W sumie, to zdanie o oficerach mogłoby być prawdziwe… Wracając jednak, Czarniecki zauważył, co się święciło, i obiecał, że nie wygada, jeśli dostanie awans. No i Potocki się z umowy wywiązał.

Potop szwedzki

Ostatnia popijawa hetmana

Rzeczpospolita w połowie XVII wieku była osłabiona wojnami i buntami. Wykorzystali to Szwedzi – bach, bach, tu paru litewskich zdrajców, i potop szwedzki gotowy. Zwiali właściwie wszyscy dowódcy, prócz pułkownika Czarnieckiego. Król Jan II Kazimierz mianował go regimentarzem, czyli zastępcą hetmanów – jako, że hetmanów nie było (a raczej tłukli Polaków na spółkę ze Szwedami), Stefan robił, co chciał. Podczas bitwy pod Gołębiem Polakom udało się wygrywać. Czarniecki cieszył się, że właśnie tłucze całą szwedzką armię. No i… zonk. Co chwilę pojawiały się nowe oddziały, więc regimentarz podjął jedyną słuszną decyzję – wynosić się. Radość zapanowała w obozie Szwedów. Oni jednak też się nie spodziewali tego, co zrobią ich wrogowie. Polacy bowiem schowali się w krzakach. Gdy armia Karola Gustawa już przeszła, Czarniecki rozkazał wybiec z wrzaskiem na drogę, ubić straż tylną i wrócić w krzaki. Nawet się to udało, więc wojska Rzeczypospolitej zaczęły częściej stosować partyzantkę. Końcowy efekt był taki, że kraj ledwo bronił się do śmierci Karola Gustawa, a później zawarto jako taki pokój.

Śmierć

W styczniu 1665 Czarniecki awansował na hetmana polnego koronnego. Już po awansie wyruszył, aby stłumić niewielki bunt kozacki. Niby się udało, ale wyszło tak, że Stefan dobrze radził sobie z ogromnymi rebeliami i pokonał Szwedów wspieranych połową polskiej magnaterii, a silnie zranili go chłopi z widłami. Hetman kazał zanieść się do Lwowa, ale zmarł w drodze.

Stefan Czarniecki