Użytkownik:Serscull/Teoria humoru

Wstęp do teorii humoru

czyli o humorze na poważnie

Nonsensopedia, 2019

Wstęp

Czym humor jest i czym nie jest

Lubimy się śmiać. Śmiech to zdrowie – daje wyrzut dopaminowy. To może motywować poszukiwania sytuacji zabawnych oraz tłumaczyć, dlaczego lubimy ludzi obdarzonych poczuciem humoru.

Śmiech to reakcja mózgu na sytuacje, których, mówiąc kolokwialnie, nie ogarnia, które powodują dysonans poznawczy. Śmiejemy się na przykład z:

• łaskotek – nasz mózg gilgotanie istotnych części ciała interpretuje jako atak wiedząc jednocześnie, że nie dzieje się nic poważnego, dlatego zaczynamy się wtedy śmiać;
• sytuacji niespodziewanych – warto przypomnieć fragment wywiadu z Draginją Nadażdin, w którym jej roześmianie się potraktowano jako argument przeciwko niej samej:

  rp.pl: Na demonstracji pod Pałacem Prezydenckim śmieszyło panią hasło „Duda na Wawel" (…).

  ND: Bardzo przepraszam, ale tam panowała bardzo dobra atmosfera, więc kiedy ktoś mi przerwał i usłyszałam „Duda", to się roześmiałam.

  rp.pl: Zawsze tak pani reaguje na nazwisko Duda?

  ND: Ludzie zaskoczeni różnie reagują, jedni agresją, inni śmiechem.

• sytuacji, które wydają się nam niemożliwe lub przeczące znanym nam zasadom logiki bądź fizyki – popisy akrobatyczne, nieoczekiwane przejęcie pozycji lidera w wydarzeniach sportowych, wykonanie salta w tył przez babcię robiącą zakupy w spożywczaku, itd. Nie śmiejemy się w sytuacji, w których spodziewamy się efektu, gdyż liczy się szok.
• Przypadkiem bardzo osobnym jest przerażenie. Uczucie to czasami wywołuje paniczny śmiech, co spowodowane jest dokładnie tym samym mechanizmem – np. spodziewanie się zagrożenia przy braku jego materializacji.

Jak widać, sytuacje sprzyjające śmiechowi pojawiają się w naturze, ale powyższych nie zwykliśmy zaliczać do humoru.

W dalszej części niniejszej pracy humorem będzie nazywane intencjonalne tworzenie utworów lub sytuacji mających na celu doprowadzenie odbiorcy do śmiechu.

Czy teoria humoru może mieć sens?

Skoro humor można tworzyć, to – na zasadzie inżynierii wstecznej – da się analizować jego działanie i wyodrębniać elementy, z których go wykreowano.

Warto też zwrócić uwagę, że teoria muzyki jest bardzo dobrze rozwinięta, co dowodzi możliwości opisania teorii danej dziedziny sztuki. Muzyki oczywiście nie da się komponować, nie dbając o element kreatywny, ale można poznać warsztat kompozytorski oraz schematy, których znajomość ułatwia proces twórczy. Z takich schematów korzystali wszyscy najważniejsi kompozytorzy w historii muzyki. Nie musieli oczywiście czytać teorii – istnieją osoby obdarzone talentem, posiadające intuicję w danej dziedzinie i im teoria – przynajmniej do pewnego momentu – nie jest potrzebna, gdyż są w stanie wymyślić i zrozumieć ją samodzielnie, nie opisując jej.

Muzyka jednak ma więcej wspólnego z matematyką, dlatego powstanie teorii muzyki było podyktowane koniecznością. Humor, jako dziedzina bardziej abstrakcyjna, wydaje się regułom nie podlegać i to może być wytłumaczeniem, dlaczego teorii humoru wciąż nie spisano.

Metoda badawcza ograniczać się będzie to analizowania przykładów utworów humorystycznych i na wyodrębnianiu składowych, wśród których znajdować się będą:

1. elementy podstawowe, czyli nieodzowne;
2. środki budujące napięcie;

(czegoś tu jeszcze brakuje)

Podstawowe elementy humoru

Podstawą istnienia humoru są: zaskoczenie, element logiczny oraz kulminacja. Elementy te mogą mieć różną wagę w poszczególnych utworach humorystycznych.

Zaskoczenie

Obserwacje zanotowane we wstępie mogą skłaniać ku przypuszczeniu, że zaskoczenie jest najważniejszym elementem humoru. Samo zaskoczenie jednak nie powoduje dysonansu poznawczego i musi iść w parze z innymi czynnikami.

Element logiczny

Zaskoczenie humorystyczne najczęściej wiąże się z odkryciem przez odbiorcę logicznej odpowiedzi na zadane pytanie, która wymaga myślenia poza szablonowego. W tym przypadku narzędziem twórcy humoru jest element logiczny, który najczęściej przybiera jedną z poniższych form.

Nieoczekiwana prawda

Nieoczekiwana prawda oznacza wskazanie czegoś, co jest prawdą, a czego odbiorca się nie spodziewa. Może przybrać to jedną z poniższych form:

• Spowodowanie domniemania przez odbiorcę, że odpowiedź na pytanie jest dużo trudniejsza, niż w rzeczywistości;

Tekst nagłówka
Tekst ukryty

• Opis pomijający lub umniejszający najbardziej istotną jego część;

Tekst nagłówka
Tekst ukryty

Oczywista nieprawda traktowana poważnie

Płaskoziemcy, obalanie nieprawdy (zaoranie)

Analiza konsekwencji

vide antypisizm, teoria filmowej rzeczywistości

Meta-humor

Dowcip, który bawi tym, że nie jest śmieszny

Kulminacja

zadanie pytania

Środki humorystyczne

Konwencja

konwencja = klatka wyobrażeniowa dla odbiorcy

Wulgaryzm

Szwejk, koniecznie

Środki dostępne w długich formach humorystycznych

Nieoczekiwany powrót zapomnianego motywu

To, co sprawia, że element nieoczekiwany staje się logiczny.