Tekst źródłowy strony Alegoria

[[Grafika:WodaZMózgu.jpeg|right|frame|Alegoria z tyłu]]

'''Alegoria''' to bardzo trudne i bardzo tajemnicze [[słowo]], bardzo często i bardzo niepoprawnie używane do pochwalenia się [[mama|mamie]] bądź [[tata|tacie]] przy [[rosół|rosole]] w niedzielę.

Alegoria jest to przenośne znaczenie, tzw. znaczenie ukryte, którego zawsze i w każdym [[wiersz]]u dopatrują się [[polonistka|polonistki]]. Rzadko pokuszają się o to nauczycielki plastyki, które zdają się nie znać tego pojęcia, choć wedle wszelkich przesłanek dotyczy ono także [[sztuki plastyczne|sztuk plastycznych]] (np. kobieta z przepaską na oczach, trzymająca miecz i wagę oznacza sprawiedliwość). Choć obecna jest także w [[Przysłowie|przysłowiach]] i [[powiedzenie|powiedzeniach]], np. ''Głupi jak but z lewej nogi''. 


Alegoria znana była już artystom i uczonym starożytności, rozumiano ją jednak wówczas dość wąsko, przede wszystkim jako jedną z figur retorycznych, służącą obrazowemu mówieniu nie wprost. Jej rozumienie bliskie było [[metafora|metaforze]] i [[ironia|ironii]]. W średniowieczu mądre głowy pokusiły się o uogólnienie terminu, który stał się ogólnofilozoficzny. Rządziło nim przekonanie, że wszystko, co zmysłowe, jawne i ludzkie, ma o tyle sens i wartość, o ile wskazuje na to, co ponadzmysłowe, ukryte i boskie. Dlatego też alegoria stała się wówczas główną zasadą wszelkiej sztuki, wyznaczała także sposób interpretacji i kryteria oceny utworów literackich i plastycznych. Prąd ten panował aż do romantyzmu, jednak większość polonistek nadal hołduje tej zasadzie, próbując wszystko ujednolicać i interpretować na swój własny sposób, nie uwzględniając  sądów i wniosków uczniów. 

Sam termin alegoria jest jednak nie ścisły, mamy tu do czynienia z mnożonymi przez znawców sztuki pojęciami. Rozróżniają oni przenośne znaczenia motywów kwiatowych ([[floraria]]), zwierzęcych ([[bestiaria]]), istnieją również nadgorliwcy, którzy widzą osobny sens w alegorii kamieni ([[lapidaria]]). Ciekawym wątkiem wymagającym zastanowienia jest to, czy [[artysta]] znał i wiedział, że stosuje te wszystkie typy alegorii.

W [[literatura|literaturze]] z alegorią mamy do czynienia szczególnie w [[bajka]]ch, gdzie nie tylko treść jest alegoryczna, lecz również elementy składowe [[świat przedstwiony|świata przedstawionego]], takie jak bohaterowie i ich cechy wyrażone za pomocą zwierząt. Typowym choć uproszczonym przykładem alegorii są cechy przypisywane zwierzętom - bohaterom bajek: lis - chytrość, przebiegłość, żółw - powolność, sowa – mądarość.  
Na przełomie XIX i XX w miejsce alegorii zajął [[symbol]], z którym alegoria często bywa mylona, jednak jest to błędny trop. [[Symbol]] cechuje się niejednorodnością znaczeń. Jest polem do popisu dla ludzi obdarzonych wyobraźnią. Alegoria natomiast ma znaczenie ustalone przez [[tradycja|tradycję]]. 

W Polsce częsta jest alegoria ojczyzny. I tak np. zakorzenioną w tradycji alegorią zagrożenia ojczyzny jest walczący z falami okręt, jak w zakończeniu satyry I. Krasickiego ''Świat zepsuty'':

''Wzmagają się wały,

''Grozi burza grzmi niebo; okręt nie zatonie,
''
''Majtki zgodne z żeglarzem, gdy staną w obronie;''

''A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,''

Poczciwiej być w okręcie ocalić lub zginąć.
''
Podobnie u Słowackiego:


''Lecz wy coście mnie znali, w podaniach przekażcie,

''Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;''

''A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,''

''A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę..''.
''

(''Testament mój'')


Alegoria dotyczy świeckiej [[interpretacja|interpretacji]], gdy mówimy o odwołaniach do mitologii lub Biblii, pojawia się pojęcie alegorezy. 

Wielość terminów dla przeciętnego człowieka synonimicznych (patrz: [[synonim]]) zdaje się być niezbędna dla przeciętnego [[teoria literatury|teoretyka literatury]]. Prowadzić to może jednak do przerostu terminów nad znaczeniem. Jednakże poloniści muszą z czegoś robić doktoraty...

[[Kategoria:Teoria literatury]]