Edytujesz „Rzeczpospolita Obojga Narodów”

{{Państwo infobox
|symbol = Flaga Rzeczypospolitej Obojga Narodow ogolna.svg
|symbol nazwa = Flaga Rzeczpospolitej. Już wiemy, od kogo Austriacy zerżneli pomysł na flagę…
|państwo = Rzeczpospolita Obojga Narodów
|stolica = [[Kraków]], później [[Warszawa]]
|król = pierwszy: [[Zygmunt II August]]<br /> ostatni: [[Stanisław August Poniatowski]]
|ustrój = [[Król|monarchia]] <del>[[Konstytucja 3 Maja|konstytucyjna]]</del> [[Szlachta|szlachecko]]-[[Korupcja|korupcyjna]]
|język = [[Język polski|polski]], [[Język łaciński|łacina]], <small><del> rosyjski </del><small></small>ruski</small>
|powierzchnia = DUŻA!
|ludność = ok. 14 milionów, z czego:<br /> – 7 milionów Polaków;<br /> – 4 miliony Litwinów;<br /> – 3 miliony jakieś [[Bieda|hołoty]]
|religia = [[Kościół katolicki]], prawosławni, grekokatolicy, judaizm, islam, luteranizm i [[Bracia Polscy|świadkowie Jehowy w nowożytnym wydaniu]]
|waluta = różna w różnych częściach kraju, głównie [[1 złoty|złote]] [[1 grosz|grosze]]
}}
{{cytat|''Szlachta nie pracuje!''|Popularna do dziś dewiza '''Rzeczpospolitej'''}}
'''Rzeczpospolita Obojga Narodów''' (znana także jako '''Rzeczpospolita''', '''I Rzeczpospolita''', '''Rzplita''' oraz '''Nasza wielka Polska''') – państwo <del>imperialne</del>, jaką była Polska w latach [[1596]]–[[1795]]. Wtedy Polska była wielkim mocarstwem znajdującym się w centrum Europy podzielonym między skłóconą szlachtą [[Polska|Korony]] i [[Litwa|Litwy]]. Co ciekawe, w nazwie pojawia się termin „Obojga Narodów”, chociaż w kraju żyli również Rusini, [[Rosjanie|Moskale]], [[Niemcy (naród)|Niemcy]], [[Węgry|Węgrzy]], [[Armenia|Ormianie]] i tym podobni.

== Historia ==
=== Początki ===
Pierwszym krokiem do utworzenia wspólnego państwa polsko-litewskiego była zawarta w [[1385]] unia w Krewie. Na przestrzeni całych dwóch wieków unia ta była na zmianę zacieśniana, osłabiana, przepijana, przegrywana w kartach, a nawet zrywana. Dopiero w drugiej połowie XVI wieku, kiedy nagle wszyscy uświadomili sobie, że [[Zygmunt II August]] nie ma syna, przystąpiono do działań mających na celu utrwalenie międzypaństwowego związku. Federacyjna Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w efekcie unii lubelskiej z [[1569]]. Zawarcie unii między Polską i Litwą było jednym z głównych osiągnięć króla Zygmunta Augusta. Po jego śmierci w [[1572]] doszło do [[Anarchia|bezkrólewia]], podczas którego zreformowano system prawny kraju. Znacznie zwiększyły się wpływy szlachty, a także wprowadzono wolną elekcję jako sposób wyboru monarchy. Jako pierwszego wybrano [[Henryk III Walezy|Henryka z Francji]], który i tak wolał [[Francja|swoją ojczystą ziemię]] zamiast Polski, przez co został zadźgany nożem.

=== U szczytu potęgi ===
Złoty wiek Rzeczypospolitej przypadł na koniec [[XVI wiek|XVI]] i początek [[XVII wiek]]u. W tym okresie skutecznie opieraliśmy się atakom [[Szwecja|Szwecji]], [[Rosja|Rosji]] i Tatarów. W [[1654]] roku [[Rosjanie|Ruskie]] uchlali się na tyle, że zaatakowali Polsce, a w [[1655]] roku rozpoczął się [[potop szwedzki]]. Szwedzi splądrowali, spalili i zgwałcili większość kraju, a król [[Jan Kazimierz]] został zmuszony do ucieczki na Śląsk. Wprawdzie Szwedzi ostatecznie wycofali się z Rzeczypospolitej, ale państwo zostało osłabione, a także utraciło zwierzchność nad Inflantami i Prusami Książęcymi. Jedynie częściowym powodzeniem zakończyła się wojna z Rosją, w efekcie której straciliśmy liczne ziemie na wschodzie, ze [[Smoleńsk]]iem na czele. Dalszy upadek pozycji państwa wiązał się z rządami [[Michał Korybut Wiśniowiecki|Michała Korybuta Wiśniowieckiego]] i wojną z [[Imperium Osmańskie|Imperium Osmańskim]], po której tym razem straciliśmy w 1672 roku Podole i [[Ukraina|Ukrainę]].

=== Nagła zmiana ===
[[Plik:Bitwa pod Wiedniem Brandt.jpg|250px|thumb|''Janek, słuchaj no mnie, coś ty zrobił?!'']]
Pod koniec [[XVII wiek]]u, doszło do dość nietypowej sytuacji: otóż na froncie polsko-osmańskim był sobie hetman [[Jan III Sobieski]], którego nie obchodziła polityka. Jednakże niespodziewanie przyszła do niego królewska delegacja z oświadczeniem, że <del>król Michał udławił się [[Ogórek kiszony|ogórkiem kiszonym]]</del> został wybrany na nowego [[król]]a. Za jego panowania Rzeczpospolita zawarła sojusz z [[Austria|Habsburgami]] i razem z nimi przystąpiła do walki z Imperium Osmańskim. W [[1683]] Osmanie zostali [[Bitwa pod Wiedniem|pokonani pod Wiedniem]], co zakończyło okres ich ekspansji w [[Europa|Europie]]. Po pokoju w Karłowicach w [[1699]] odzyskaliśmy utracone kiedyś ziemie, ale nie udało się przejąć żadnych innych terytoriów.

=== Problemy wewnętrzne ===
W latach 1648–1657 trwało jedno z wielu powstań kozackich, konkretnie powstanie Chmielnickiego. Hetman [[Bohdan Chmielnicki]] nawoływał szlachtę do opamiętania się, szanowania [[Ukrainiec|Ukraińców]] (w szczególności Kozaków), słuchania się króla, i zaprzestanie grabieżczych działań niszczących Rzeczpospolitą. Odpowiedź szlachty była dość jednoznaczna: spi{{cenzura3}}alaj. W końcu po latach krwawego mordowania się na wzajem, powstanie stłumiono.

=== Zmierzch Rzeczpospolitej ===
Gdzieś tak koło końca [[XVII wiek]]u zaczęły narastać jeszcze większe niż dotychczas problemy wewnętrzne. Wszystko zaczęło się pieprzyć, kiedy na tron zasiadła saksońska dynastia Augustów – tylko jeden z nich zrobił pożytek dla narodu rozwijając jedyną w Europie i drugą na świecie produkcję porcelany; reszta zrobiła tyle, co nic, a nawet mniej. Całkowicie zdestabilizowane państwo otoczone przez całkiem mocne systemy władzy było europejskim wyjątkiem i w wyniku nijakich intryg zaczęło wchodzić w strefę wpływów Rosji. W [[1772]] doszło do jego I rozbioru, dokonanego przez [[Rosja|Rosję]], [[Niemcy|Prusy]] i [[Austria|Austrię]].

Próbę radykalnej reformy Rzeczypospolitej podjęto za czasów [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]]. W latach [[1788]]–[[1792]] obradował Sejm Czteroletni, który w [[1791]] uchwalił [[Konstytucja 3 Maja|Konstytucję 3 Maja]]. Próba ta jednak nie powiodła się i konstytucja została <del>podarta</del> <del>spalona</del> odwołana po wojnie z Rosją. Od [[1768]] roku Rzeczpospolita była formalnie protektoratem Imperium Rosyjskiego. Jej ostateczna likwidacja nastąpiła w [[1795]] wraz z III rozbiorem po abdykacji Poniatowskiego.

== Władza ==
=== Szlachta ===
[[Plik:Andrzej Golota 2014.jpg|thumb|200px|Szlachcic w swej pełnej okazałości]]
Najbardziej znana jest szlachta, gdyż znana jest z ekranizacji ''[[Pan Tadeusz|Pana Tadeusza]]'' i trylogii [[Henryk Sienkiewicz|Sienkiewicza]]. Z informacji w niej podanych szlachta to leniwa banda, którzy [[nic]], tylko jedzą, tańczą, piją, <del>fajki palą</del>, ewentualnie idą trochę pomachać szabelkami. Szlachtę polsko-litewską można porównać do [[Samuraj|samurajów]], którzy również walczyli o ziemie i honor. Różnica tkwi w tym, że Polacy nie popełniali z byle błahostki [[Samobójstwo|''harakiri'']] czy ''seppuku'' oraz że byli religijni. Poza tym polska magnateria miała w zwyczaju wraz magnaterią litewską ciągnąć tyle [[Pieniądze|pieniędzy]] od króla, ile wlazło. Kiedy zaś król chciał wprowadzić jakiś podatek, odpowiedź brzmiała prawie zawsze tak samo: ''[[liberum veto]]''.

== Administracja ==
[[Plik:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders PL.png|thumb|250px|Oto, jak daleko sięgnęliśmy granicami!]]
Administracja była jasna i prosta jak budowa cepa: ile szlachta kupiła/szantażowała/zdobyła, tyle miała. Z ziem szlachty składały województwa, a z województw powstawały prowincje. Oprócz tego RON była tak ładna, że powstały tak zwane krainy, których było trzynaście. Wśród nich znalazły się również [[Inflanty]] (Łotwa, Estonia i tym podobne), [[Prusy]], [[Ruś]] oraz kolonie na [[Trynidad i Tobago|Tobago]] i w [[Gambia|Gambii]].

== Gospodarka ==
Gospodarka była taka jak dzisiaj, a nawet gorsza. Charakteryzowała się handlem (głównie kupnem i wydawaniem pieniędzy), [[Rolnictwo|rolnictwem]] i produkcją [[Piwo|piwa]]/[[Wódka|wódki]] – w zależności od regionu. Dodatkowo, jako jedyni w Europie RON wytwarzał porcelanę na masową skalę. Było też górnictwo. I tyle. Przy rozważaniu filozoficznego pytania: ''Dlaczego Rzeczpospolita nie upadła od razu po utworzeniu?'' odpowiedź może być tylko jedna – dzięki ukraińskiemu [[Zboże|zbożu]] (i husarii). Oczywiście olbrzymie dochody z handlu zbożem nie szły do skarbu państwa na inwestycje, tylko do mieszków szlachciców.

== Wojsko i wojny ==
Wojsko Rzeczypospolitej składało się głównie z szlachty, która grała rolę nowoczesnego rycerza. Poza tym armia składała się także z biednej i marnej piechoty, świetnej konnicy, husarii, najemników i paru pijaków żądnych przygód. Największą rolę odgrywała tutaj husaria, która była tak mocna, że przeciwnicy na własnej skórze musieli się przekonać o tym, jaka jest wyku{{cenzura3}}sta. Można było też usłyszeć o lisowczykach, [[Kozacy|kozakach]] i wojsku kwarcianym, ale [[Nikogo to nie obchodzi|nikogo oni nie obchodzą]]. Pomimo husarii dzięki <del>sprawnemu</del> dowództwu RON przegrał najważniejsze wojny. A nawet jeśli wygrywała to nic nie dawała, jak pokazuje chociażby historia odsieczy wiedeńskiej. Pokonując marnymi kilku setkami husarii wielodziesięciotysięczną armię Turków i wyzwalając Wiedeń dostała (dzięki naszej wspaniałej dyplomacji) od tamtejszego cesarza dokładnie to, co zrobiły mu pod murami konie.

== Teoria spiskowa ==
Istnieje teoria spiskowa mówiąca o tym, że Rzeczpospolita Obojga Narodów nie była obojga, a nawet trojga narodów. Otóż nieliczni twierdzą, że w [[1685]] [[oni]] doprowadzili do powstania trzeciego narodu: Wielkiego Księstwa Ruskiego. [[Polacy|Jedni]] uważają to za herezję, [[Litwini|drudzy]] za podstęp i korupcję, [[Rosjanie|trzeci]] za niepodważalną prawdę, a resztę nikogo nie obchodzi.

== Zobacz też ==
* [[Bitwa pod Wiedniem]]
* [[Potop szwedzki]]
* [[Sarmatyzm]]

{{Europa}}

{{stopka}}
[[Kategoria:Nowożytność w Polsce]]
[[Kategoria:Historia Ukrainy]]
[[Kategoria:Litwa]]
[[Kategoria:Białoruś]]
[[Kategoria:Dawne państwa]]

[[en:Polish-Lithuanian Empire]]