Cyrylica

Cyrylica, Цырыљица (ros. Кириллица, pot. ruskie literki) – alfabet Słowian wschodnich i części południowych, chyba. Używany także do zapisu języków tzw. mniej ludzkich jak np. tatarski, kiedyś kazachski, abchaski i jakichś tam jeszcze. Oparty na alfabecie greckim. Nazwa pochodzi od Cyryla, który poznał jeden prosty trik jak zostać sławnym.

Jak rozszyfrować

Nie taki diabeł straszny jak go malują. Właściwie, to cyrylica jest prosta jak budowa cepa. No to jedziemy:

• Аа – „a”;
• Бб – „b”;
• Вв – „w” (a tak BTW, sztuczka memnograficzna pomagająca zapamiętać, że B To W);
• Гг – oficjalnie „g”, w praktyce dźwięczne „h” (jest co do tego sporo nieścisłości, dlatego wielu Ukraińców mówi na garaż – „haraż”, magazyn – „mahazin”, Gołota – „hołota”, a nawet z angielskiego „girl” mówią „herl”);
• Дд – „d” (wygląda jak reaktor jądrowy, nieprawdaż?);
• Ее – „je” (okazjonalnie „e”);
• Ёё – „jo” (tak, ta litera o kształcie E z umlautem naprawdę oznacza „jo”! Spotykana powszechnie na Białorusi , w Rosji - zdarza się);
• Жж – „ż”;
• Зз – „z” (wygląda jak cyfra 3, dlatego wielu zamiast przeczytać KAMAZ czyta KAMA trzy);
• Ии – „i” (nie „n”, nigdy kurde „n”);
• Йй – „j” (tym bardziej, o zgrozo, nie „ń”);
• Кк – „k”;
• Лл – „ł” (ale takie „kresowe”, trzeba przyłożyć czubek języka do górnych zębów), jak „л” zmiękczymy „ь” (czyli „ль”), to będzie „l” (jako, że trudno zgrabnie to narysować, dopuszczalna jest również pisownia „Λ”);
• Мм – „m”;
• Нн – „n” (w żadnym wypadku nie „h”);
• Оо – czasami „o”, czasami „a”, czasami chuj wie co bliżej nieokreślony dźwięk;
• Пп – „p” (to też łatwe, jeśli uważałeś na matematyce: zapewne słyszałeś o liczbie pi?);
• Рр – „r” (jakiś problem?);
• Cc – „s” (CS, tak jak Counter-Strike);
• Тт – „t”;
• Уу – „u” (albo „ó” na ópartego);
• Фф – „f” (nie słyszałeś o złotym podziale?);
• Хх – „h” albo „ch”, nie „x;”
• Цц – „c” (to już trochę trudniejsze, ale… wierzę w Ciebie);
• Чч – „cz” (podobne do 4, no nie? cztery);
• Шш – „sz”;
• Щщ – rosyjskie „śś”, ukraińskie „szcz”, bułgarskie „szt”… (ogółem to niezły rozierdol tam mają…);
• ъ – „twardy znak”, służy do utwardzania (bynajmniej nie gleby). Po godzinach dorabia jako bramkarz w klubach, oddzielając wymowę sąsiadujących znaków, żeby słowa mniej zalatywały wiejską remizą;
• ы – „y” (czasem można się pomylić, myśląc, że to dwie literki i czytać je jako „bi”, ale idzie to sobie wbić w beret);
• ь – „miękki znak” (służy do zmiękczania, ale to nie Calgon. Nie zdziw się, jeśli zobaczysz „ть”, zmiękczone „т” mów jakby pomiędzy „ć” a „t”);
• Ээ – „e” (co? Drugi raz? Też tego nie kumam, poza tym to myli się z „Зз”, czyli z „z”; używana w większości w wyrazach obcych);
• Юю – „ju”;
• Яя – „ja” (błagam, tylko nie „r”, bo jak coś takiego widzę, to mi się kяew gotuje).

Jakby tego było mało, literki pisane wyglądają inaczej. Przykładowo: drukowana litera „T” wygląda normalnie, prawda? Niestety nauczyciele każą pisać coś, co wygląda jak łacińskie pisane „M”, a zamiast „И” trzeba pisać pisane „U”.

Litery dodatkowe

Oczywiście, ten alfabet we wszystkich językach używających cyrylicy nie wygląda tak samo. Niektóre języki mają dodatkowe litery do straszenia dzieci ich liczbą:

• Ґґ – „g” (na Ukrainie, używana w wyrazach obcych; takie „г” z apostrofem na górze);
• Ђђ – serbskie „dź”;
• Єє – „je” (gatunek „je” na Ukrainie; obrócone Э);
• Ѕѕ – „dz” (nie „s”; w macedońskim);
• Іі – „i” („i” normalne, jak kto woli dziesiętne; używane dawno temu w rosyjskim obok „и”, dziś używane w wielu językach rzadziej niż „и”, jednak jest używane na Ukrainie i Białorusi);
• Її – „ji” (ukraińskie, jak np. w słowie „jidysz”);
• Јј – „j” (bo zapamiętanie u Serbów kilku osobnych jotowanych liter to za duży wysiłek…);
• Љљ – „lj” (nie „ł” oraz nie „ль” które oznacza „l”; serbskie i macedońskie);
• Њњ – „ń” („nj”) (serbskie i macedońskie; powstała, żeby skrócić czas pisania osobnych liter „н” i „ь”);
• Ћћ – „ć” (serbskie);
• Ќќ – podobno miękkie „k”, czytane czasem jako „ć” (macedońskie);
• Ўў – „u” krótkie, czyli „ŭ” (białoruskie; podobne do angielskiego „w”);
• Џџ – „dż” (serbsko-macedońskie; w wersji niedrukowanej wygląda jak 'и' z kreską pod spodem);

W językach niesłowiańskich (np. wypisanych wyżej) litery mają coraz to głupsze kształty i wymowę:

• Әә – szwa (nie „szew” ani „e”; używana m.in. w abchaskim, kazachskim czy baszkirskim); oznacza samogłoskę między 'a' a 'e'
• Ғғ – o dziwo, mimo iż pochodzi od „г”, czyta się ją jak francuskie „r” (kazachskie);
• Җҗ – „dż” (tatarskie i kałmuckie);
• Ӏ – tzw. pałoczka, praktycznie nie ma wartości fonetycznej; wygląda jak „I” i nie posiada formy małej litery (to po co ona tam jest?; czeczeńskie, inguskie, języki o nieludzkich nazwach itp.);
• Ққ – takie-jakby „k” wyrzutowe albo „q” (abchaskie i kazachskie);
• Ҝҝ – azerskie „g” (u nich „г” czyta się jak „q”);
• Ңң – baszkirskie, kazachskie (sporo ten język ma dodatkowych liter), kirgiskie, kałmuckie „ng”;
• Өө – kazachskie, mongolskie, buriackie (nie „burackie”!), jakuckie „ö” (jak niemieckie);
• Үү – podobno „«u» proste” (jak niemieckie „ü”), ale prościej wymówić zwyczajne, polskie „u” (nie mylić z „y”);
• Ұұ – kazachskie krótkie „u” (nie „y” z kreską ani symbol jena);
• Ҳҳ – abchaskie, karakałpackie (o Jezu), chakaskie, jakieś tam jeszcze „ch”;
• Һһ – kazachskie, tatarskie, kałmuckie i jakieś tam jeszcze „h” (małe wielkie „h”: Һ);
• Ҹҹ – pewnie ta kreska nadaje dźwięczności głosce „cz”, skoro czyta się ją jak „dż” (azerskie).

W dawnej cyrylicy istniały też litery, które są dowodem, że cyrylica to bezczelna kalka alfabetu greckiego:

• Ҁҁ – koppa, przechwycona z greki, oznaczała „q” (jak w staropolskim słowie „qrwa”);
• Ѹѹ – dawne „u”; miało też kształt pionowej litery, gdzie „о” było na dole, a „у” na górze; ostatecznie została skrócona o „о”, żeby za dużo nie pisać (litera pochodzi od greckiego dwuznaku „ου”, który czyta się jak „u”);
• Ѡѡ – omega, czyli „o” (bezczelne zerżnięcie z alfabetu greckiego);
• Ѣѣ – jać; wymawia się, jak kto chce, np. „je”, „e”, „ja”…
• Ѥѥ – stare „je”;
• Ѧѧ – niby „ą”, a jednak „ę”, choć u ruskich oczywiście musiało być oryginalniej, bo „ja”…
• Ѩѩ – „ję”;
• Ѫѫ – „ą” (kto by na to wpadł?);
• Ѭѭ – „ją”;
• Ѯѯ – kolejna ściąga z greckiego; tym razem „ks”;
• Ѱѱ – jw.; „ps”;
• Ѳѳ – znowu greka; „t” szczękowe (czytane jak „th” w angielskim „think”);
• Ѵѵ – iżyca (łatwo zapamiętać, bo kojarzy się z wyrazem „rzyć”, czyli „dupa” – w końcu skądś kształt tego znaku musiał się wziąć…), oznacza to samo co „ы”, ale tylko w słowach pochodzących z greki, tak dla ułatwienia nauki czytania u średniowiecznych wieśniaków… Hurraaaa!

Oczywiście istnieją także inne, mało zrozumiałe i całkowicie głupie litery mało znanych języków, jednak niewiele czcionek potrafi je odtworzyć.

W praktyce

Powyższa ściąga przyda się do czytania w języku ukraińskim, który wbrew pozorom jest podobny do polskiego, a także w białoruskim (chyba jeszcze bardziej podobnym), serbskim, macedońskim czy nawet mongolskim oraz w innych mniej znanych językach. Po rosyjsku też sobie wprawdzie możesz poczytać, ale nic nie zrozumiesz, więc szkoda się męczyć.

Przydatność

Uwielbiany przez pokemony, które odkryły wspaniałą aplikację „Tablica znaków” w folderze „Akcesoria/Narzędzia systemowe”. Wykorzystują podobne allograficznie literki cyrylicy do alfabetu łacińskiego nie zważając na ich realne odpowiedniki, np. do wpisywania swoich nazwisk na Naszej-klasie. Cyrylica pełni także funkcję rozweselającą: prawie każdy, kto zobaczy tekst napisany cyrylicą od razu idiotycznie się śmieje. W czasach II wojny światowej używana była jako szyfr, który po pakcie Ribbentrop-Mołotow miał służyć do zapisu języka niemieckiego, jednak nie udało się stworzyć najtrudniejszego kodu świata.

Spotykalność

• Zapewne masz w domu jakiś solidny radziecki piekarnik, telewizor, radio, czy coś tam. Teraz idź i szpanuj! Podpisy pod przełącznikami nie stanowią już zagadki!
• W amerykańskich filmach cyrylica pojawia się na wrogich torpedach czy przechwyconych wiadomościach. Ciekawe, dlaczego?
• Jak przypadkiem studiujesz jakiś prymitywny język w rodzaju serbskiego, to znajomość cyrylicy przyda się całkiem całkiem.
• Popularna wśród uczniów piszących na tablicy wyzwiska pod adresem nauczyciela. Uczniowie nie zważają na to, że nauczyciele w znakomitej większości znają cyrylicę.
• Jako ciekawostkę można podać fakt, iż jeśli słowo cipka przeczytamy za pomocą znaków ukraińskiej cyrylicy, nabierze ono całkiem nowego znaczenia (sirka, czyli siarka), wyjaśniającego to i owo u ukraińskich prostytutek.

Zobacz też

• język kirgiski
• język rosyjski
• hangul