Łomża

Łomżyński ratusz

Kamieniczki na Starym Rynku

Panorama meandrującej Narwi w okolicach Łomży

Łomża – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, nad rzeką Narew. Leży na historycznym Mazowszu, na jego największej ziemi – ziemi łomżyńskiej. W latach 1975–1998 stolica województwa łomżyńskiego. Od 1 stycznia 1999 roku siedziba powiatu łomżyńskiego. Od 28 października 1925 jest także stolicą diecezji łomżyńskiej Kościoła rzymskokatolickiego. Łomża to główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy ziemi łomżyńskiej oraz trzecie co do wielkości miasto województwa podlaskiego.

Położenie

Łomża jest położona w środkowym biegu Narwi na Nizinie Mazowieckiej na wysokości ok. 125 m n.p.m. w północnej części Międzyrzecza Łomżyńskiego. Miasto leży na wzgórzach morenowych, obejmujących wysoką, lewobrzeżną skarpę pradoliny Narwi.

Podział administracyjny

Łomża składa się z czterech zwyczajowych dzielnic, które dzielą się na 15 osiedli.

• Stare Miasto – najstarsza część miasta, w której znajduje się wiele zabytków architektury oraz dwa parki miejskie. Ma również tu swoje miejsce większość łomżyńskich urzędów oraz stadion ŁKS-u. W skład Starego Miasta wchodzi Starówka, Rembelin, Os. Monte Cassino oraz nowe osiedla powstałe w miejscu wsi Pociejewo, czyli Os. Skarpa i Os. Pociejewo.
• Południe – dzielnica, w której znajdują się głównie bloki mieszkalne. Budynki a razem z nimi dzielnica zaczęły powstawać w latach 70., kiedy nastąpił rozwój gospodarczy miasta po nadaniu rangi województwa. Obszar leży na południe od Starego Miasta, stąd też nazwa. Znajdują się tutaj osiedla: Jantar, Górka Zawadzka, Mazowieckie, Konstytucji, Armii Krajowej, Medyk oraz Zawady Przedmieście. Na osiedlu Medyk mieści się Zespolony Szpital Wojewódzki. Dzielnica nadal się rozwija pod względem urbanistycznym.
• Łomżyca – niegdyś oddzielna miejscowość. Leży w zachodniej części miasta. Tworzą ją osiedla domków jednorodzinnych (Łomżyca, Nowa Łomżyca, Maria, Narew, Staszica, Słoneczne, Parkowe, Młodych i Skowronki). Dzielnica prężnie się rozwija pod względem urbanistycznym.
• Kraska – najmniejsza z czterech łomżyńskich dzielnic. Leży na południe od Łomżycy. Dawniej była miejscowością. Nazwy ulic pochodzą tu najczęściej od nazw ptaków np. ul. Krucza, ul. Pawia, ul. Kolibrowa itp. Znajdują się tu głównie domki jednorodzinne (Os. Kraska) oraz zakłady przemysłowe (Os. Przemysłowe). Na południe od Kraski położona jest wieś Konarzyce.

Warunki naturalne

Łomża położona jest na terenie Zielonych Płuc Polski. W sąsiedztwie miasta znajduje się Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi (na wschód), rezerwat przyrody "Rycerski Kierz" (na zachód) oraz Czerwony Bór (na południe). W pobliżu, ok. 25 km na północny wschód, zlokalizowany jest Biebrzański Park Narodowy, a ok. 20 km na północny zachód Puszcza Kurpiowska. Przez miasto przepływają dwa cieki wodne: rzeka Narew oraz Łomżyczka.

Klimat

Według Okołowicza, Łomża znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, a wg Köppena leży w strefie wilgotnego klimatu kontynentalnego podtypu o ciepłym lecie (Dfb).

Cechy charakterystyczne klimatu Łomży:

• średnia temperatura roczna: 7,1 °C
• średnia temperatura lipca: 17 °C
• średnia temperatura stycznia: -3 °C
• średnie roczne opady: ok. 500 mm
• średnia wilgotność powietrza: 80-82%
• czas zalegania pokrywy śnieżnej: 50-80 dni
• okres wegetacyjny: ok. 200 dni

Demografia

Główny artykuł: Ludność Łomży

Wykres liczby ludności miasta Łomży od 1939 roku.

Struktura demograficzna mieszkańców Łomża wg danych z 31 grudnia 2007: Szablon:Demografia

31 grudnia 2008 roku miasto Łomża miało 63 304 mieszkańców i plasuje się pod tym względem na 3. miejscu w województwie podlaskim. Na koniec 2007 roku przyrost naturalny był dodatni i wynosił 2,6 na 1000 mieszkańców, saldo migracji wynosiło -376 oraz odnotowano zawarcie 415 małżeństw. Według opracowania GUS "Miasta w liczbach 2007–2008" liczba mieszkańców zwiększyła się o kolejne 270 osób, co jest drugim wynikiem w województwie podlaskim.

Sąsiednie miejscowości

Do otoczenia Łomży można zaliczyć zarówno miejscowości położone w najbliższym sąsiedztwie, jak również te, które są w znacznym oddaleniu, ale połączone z Łomżą szlakami komunikacyjnymi. Na północ od Łomży znajdują się takie miejscowości jak Kolno (31 km), Pisz (59 km), Grajewo (62 km), Ełk (85 km), Augustów (104 km), zaś na wschód znajduje się stolica województwa Białystok (81 km). Na południe od miasta znajdują się miasta Zambrów (26 km) i Ostrów Mazowiecka (46 km), natomiast na zachód od Łomży położona jest Ostrołęka (36 km).

Historia

Stary Rynek w Łomży (1912)

Herb miasta z XVI wieku

Nazwa miasta

Geneza nazwy Łomża nie jest jednoznaczna. Zygmunt Gloger pisze m.in. że: "Ludzie mieszkający w lasach i żyjący z myślistwa, pasterstwa i rybołówstwa nie mieli potrzeby budowania zamków, bo przyrodzoną i najbezpieczniejszą ich warownią były zawalone łomami starych drzew gąszcze leśne". Natomiast według prof. Karola Zierhoffera nazwa (Łomża) oznaczała przypuszczalnie miejsce, gdzie był jakiś łom, jakieś pokruszone bloki kamienne bądź połamane przez wiatr drzewa. Nazwa miasta jest topograficzna, urobiona za pomocą przyrostka "ża" od tego samego rdzenia, co staropolskie łomić, łomać. Podobnie uformowana jest nazwa miasta Iłża.

Nazwa Łomża występuje również w innych językach pod zmienionymi formami: łac. Lompza, niem. Lomscha, jid. Lomsza, rus. Ломжа, lit. Lomža. Jest to związane m.in. z wielonarodowościową strukturą etniczną miasta na przestrzeni dziejów i kontaktami handlowymi prowadzonymi przez mieszkańców miasta.

Kalendarium historii Łomży

Główny artykuł: Historia Łomży

• IX/X w. – pierwotna lokalizacja grodu na nadnarwiańskiej skarpie oddalonej o 5 km od dzisiejszego centrum
• ok. 1000 – założenie pierwszej parafii na wschodnim Mazowszu przez świętego Brunona z Kwerfurtu na Wzgórzu Świętego Wawrzyńca
• koniec XIV w. – ponowna lokacja Łomży w dogodniejszym miejscu
• XIV/XV w. – budowa dworu w Łomży
• 1392 – powstanie na Popowej Górze kościoła pw. NMP i św. Rozesłańców
• 1400 – nadanie wójtostwa Janowi Białkowi
• 1410 – przeniesienie parafii ze Starej Łomży do Łomży
• 15 czerwca 1418 – nadanie Łomży prawa miejskiego chełmińskiego przez księcia Janusza I
• XV/XVI w. – intensywny rozwój miasta; Łomża najważniejszym miastem Mazowsza po Warszawie i Płocku
• 1504-1525 – budowa łomżyńskiej fary z inicjatywy mieszczan i proboszcza Jana Wojsławskiego, przy wsparciu księżnej Anny Mazowieckiej
• 1526 – Łomża miastem królewskim i stolicą mazowieckiej ziemi łomżyńskiej
• 1612-1614 – przybycie jezuitów i założenie Kolegium Łomżyńskiego
• XVII-XVIII w. – upadek świetności miasta po wojnach szwedzkich i klęskach żywiołowych
• 1770-1798 – budowa kościoła i klasztoru OO. Kapucynów
• 1794 – przybycie do Łomży Prusaków
• 1815 – Łomża stolicą departamentu łomżyńskiego w księstwie warszawskim
• 1816 – Łomża stolicą obwodu łomżyńskiego w województwie augustowskim
• 1823 – budowa ratusza
• 1837 – Łomża stolicą guberni augustowskiej
• 1867 – Łomża stolicą guberni łomżyńskiej
• 1905 – strajk szkolny w gimnazjum męskim i żeńskim w Łomży
• 1918 – wyzwolenie Łomży
• 1920 – obrona miasta przed III Korpusem Jazdy
• 1925 – powstanie diecezji łomżyńskiej
• 1939-1945 – aktywne uczestnictwo Łomżan w II wojnie światowej
• 1946-1975 – odbudowa najstarszej części miasta
• 1975 – Łomża stolicą województwa łomżyńskiego
• 1991 – wizyta w mieście papieża Jana Pawła II
• 1999 – Łomża siedzibą powiatu grodzkiego i stolicą powiatu ziemskiego

Architektura

Układ urbanistyczny

Układ urbanistyczny Starego Miasta przedstawia założenia średniowieczne, gdyż charakteryzuje się prostokątnym układem ulic i bloków zabudowy. Mimo działań wojennych prowadzonych w mieście, układ ten jest zachowany po dziś dzień i widoczny w granicach ulic Dwornej, Krótkiej, Krzywe Koło i Szkolnej. Historyczny układ przestrzenny miasta został uznany za zabytek urbanistyki decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku. Ochroną konserwatorską został objęty obszar w granicach ulic: Zamiejskiej, Zjazdu, rzeki Narew oraz ulic Sikorskiego, Polowej, 3 Maja i Wiejskiej. W granicach administracyjnych miasta znajdują się również historyczne place targowe, tj. Stary i Nowy Rynek, Plac Niepodległości oraz dawny Rynek Wołowy.

Zabytki

Katedra Łomżyńska

Zespół klasztorny SS. Benedyktynek

Budynek Poczty Głównej

Ulica Farna, stanowiąca wraz z ul. Długą główny deptak-wizytówkę miasta

Zabytkowa wieża ciśnień

Główny artykuł: Zabytki Łomży

Sakralne

• Katedra św. Michała, późnogotycka. Budowę rozpoczęto prawdopodobnie w 1504 roku, a nawę ukończono w 1526 r., ul. Dworna
• Kościół i klasztor OO. Kapucynów, barok toskański. Wzniesiony 1770–1798 na skarpie nad Narwią (tzw. Popowa Góra). W bocznej kaplicy współczesny obraz przedstawiający bł. o. Honorata Koźmińskiego, kapucyna. W pomieszczeniu przy bocznym wejściu co roku w okresie Bożego Narodzenia uruchamiana jest ruchoma szopka, ul. Krzywe Koło. W tym miejscu znajdował się pierwszy gotycki kościół parafialny w Łomży.
• Zespół klasztorny SS. Benedyktynek, ul. Dworna.
• Pałac Biskupi z 1925 r. w stylu neoklasycystycznym, ul. Sadowa. Obok Plebania z XVIII w.
• Kościół Wniebowzięcia NMP z 1877 r. Styl bizantyjski. Dawna cerkiew garnizonowa. Do dziś zachował formy architektoniczne typowe dla cerkwi prawosławnych, Pl. Jana Pawła II
• Gmach Wyższego Seminarium Duchownego z 1866 r., Pl. Jana Pawła II
• Cmentarz Katedralny w Łomży z XVIII w. Jeden z najstarszych na Mazowszu. Obejmuje zespół cmentarzy (rzymskokatolicki, ewangelicko-augsburski, prawosławny), ul. Kopernika

• Kaplica rodziny Śmiarowskich (1838)
• Dom Pogrzebowy (1853)
• Brama w stylu neogotyckim (1879)
• Kaplica ewangelicka w stylu klasycystycznym (XIX w.)

• Cmentarz żydowski (stary) – z XIX-wiecznymi macewami wykonanymi z głazów narzutowych. Jeden z nielicznych tego typu w Europie, ul. Rybaki
• Cmentarz żydowski (nowy) z zachowanym domem pogrzebowym, ul. Wąska
• Dom Pastora z XIX w., ul. Krzywe Koło

Stary Rynek

• Ratusz – klasycystyczny. Wzniesiony w latach 1822–1823. W ścianie tablica upamiętniająca nadanie praw miejskich. Obok nowy ratusz oddany do użytku w 1998 r. projektu Jerzego Ullmana z Białegostoku.
• Kamieniczki z arkadami – pseudobarokowe. W większości odbudowane po II wojnie światowej, proj. Urszuli i Adolfa Ciborowskich
• Hala targowa z 1928 r.

Ulica Dworna

• Kasa Przemysłowców Łomżyńskich (ob. Sąd Okręgowy) – neobarokowy z 1909 r.
• Siedziba Kredyt Banku – 1888. Fasada siedmioosiowa. Przed budynkiem popiersie Bogdana Winiarskiego – prezesa Banku Narodowego w Londynie.
• Kasa Oszczędności (ob. Bank Gospodarki Żywnościowej) z końca XIX w. Dyrektorem był w niej Roman Bielicki, ojciec Hanki Bielickiej.
• Gmach Muzeum Północno-Mazowieckiego – przełom XVIII/XIX w.

Ulica Sienkiewicza

• Kamienica rodziny Śledziewskich
• Tablica upamiętniająca śmierć Leona Kaliwody

Pozostałe zabytki

• Budynek I LO z 1914 r., ul. Bernatowicza 4. Według projektu Feliksa Nowickiego,
• Szkoła z 1906 r. (ob. II LO) projektu Feliksa Nowickiego, pl. Kościuszki 3
• Poczta z 1843 r., pl. Pocztowy 1. Od początku istnienia nie zmienił swojej funkcji.
• Więzienie Gubernialne z 1892 r. (ob. Szkoła Muzyczna), Al. Legionów 36
• Dom Ludowy z 1905 r. (ob. Szkoła Drzewna), Al. Legionów 9; obok Park Ludowy
• Dom Pomocy Społecznej z 1882 r. (dawniej Dom Starców), ul. Polowa 39. Neorenesansowy.
• Ulica Farna – część miejskiego deptaku
• Ronda Hanki Bielickiej

Zabytki nieistniejące

• Kościół Jezuitów pw. św. Stanisława Kostki z lat 1621–1732 w stylu barokowym. W 1630 roku pochowano w nim wojewodę Adama Kossobudzkiego. W XVIII wieku objęli go pijarzy, a w XIX wieku ewangelicy. W nim w 1899 r. Józef Piłsudski przeszedł na ewangelizm. Zniszczony w 1944 roku przez wojska niemieckie. Znajdował się przy ul. Rządowej.
• Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca i św. Katarzyny na Popowej Górze. Zbudowany przed 1392 r. w stylu gotyckim z fundacji biskupa płockiego Andrzeja z Radzymina, w XVI wieku znajdował się w nim nagrobek księcia Janusza III. Przed 1787 rokiem zburzony. Na jego miejscu zbudowano nowy późnobarokowy kościół w latach 1781–1788. Obecnie w tym miejscu znajduje się klasztor Kapucynów.
• Stary ratusz z wieżą, znajdujący się pośrodku Rynku. Rozebrany w 1825 r.
• Kolegium Pijarów z XVIII wieku, barokowe. Zburzone w 1898 r.
• Kościół szpitalny pw. Świętego Ducha z 1 ćw. XVI w., fundacji książąt mazowieckich. Gotycki z cegły. Położony był przy kościele św. Michała. Zburzony przed 1663 rokiem.
• Kino Mirage z 1910 r. w stylu eklektycznym

Pomniki

• Kamienne schody – wybudowane w 1900. Łączą dwie części ul. Krzywe Koło (wyższą – na skarpie niedaleko Starego Rynku i niską – przy ul. Rybaki w dolinie rzeki Narew). W parterowym domku przy schodkach mieszkał prymas Stefan Wyszyński.
• Brama Napoleona – wejście do domu, w którym podobno zatrzymał się Napoleon prowadząc wojska na Moskwę. Brama znajduje się u szczytu Kamiennych schodów.

• Obelisk 33 Pułku Piechoty
• Pomnik Bohdana Stefana Winiarskiego
• Pomnik Bojownikom Nieznanym Straconym przez Najeźdźców-Rosjan w 1831 r.
• Pomnik Bojownikom Za Wolność Ojczyzny
• Pomnik Harcerzom Ziemi Łomżyńskiej
• Pomnik Jakuba Wagi
• Pomnik Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Pomnik – ławeczka Hanki Bielickiej
• Pomnik Ofiar Represji Stalinowskich
• Pomnik Pamięci Bohaterów Walk o Wolność i Niepodległość Polski oraz Więźniów Politycznych Zamęczonych i Pomordowanych w latach 1939–1956
• Pomnik Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Łomżyńskiego
• Pomnik poświęcony Ojcu Św. Janowi Pawłowi II
• Pomnik poświęcony Tadeuszowi Kościuszce
• Pomnik Stacha Konwy
• Pomnik Zygmunta Glogera
• Tablica ufundowana w "Hołdzie patriotom polskim więzionym w tych murach w okresie zaborów, okupacji hitlerowskiej i stalinowskiej" na gmachu dawnego więzienia
• Tablica żydowska

Pomniki przyrody

W mieście znajduje się 12 pomników przyrody wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Głównie są to pojedyncze drzewa wiekowe, które znajdują się na terenie parków miejskich:

• Park Jakuba Wagi – założony w 1842. Dawniej Ogród Spacerowy. Między ul. Wojska Polskiego, Glogera, Nowogrodzką i Ogrodową
• Park Jana Pawła II – obok Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Między ul. Wyszyńskiego, Zawadzką i Prusa
• Park Ludowy – założony w 1905 przy Al. Legionów

Gospodarka

Struktura zatrudnienia
(dane za rok 2004)

Sektor	pracujący	udział %
Rolnictwo	51	0,4
Przemysł	3258	25,4
Usługi rynkowe	4657	36,3
Usługi nierynkowe	4875	38,0
Ogółem	12828	100,0

Położenie Łomży w regionie o charakterze rolniczo-leśnym wskazuje na podstawowe kierunki rozwoju gospodarczego, którymi są branże nieuciążliwe ekologicznie, tj. przemysł spożywczy, browarnictwo, elektronika, przemysł materiałów budowlanych, drzewny, meblarski, produkcja i przetwórstwo płodów rolnych, a także turystyka i agroturystyka.

Na terenie miasta nie istnieje żadne duże przedsiębiorstwo zatrudniające ponad 1000 pracowników, jednak funkcjonują firmy, które znalazły się na Podlaskiej Setce Przedsiębiorców. Są to m.in. Browar Łomża (producent piwa), DOMEL (producent okien bezołowiowych), FARGOTEX (importer tkanin meblowych), KONRAD (importer jałowic hodowlanych), Łomżyńska Fabryka Mebli (producent mebli), PEPEES (producent skrobi ziemniaczanej), Purzeczko (ochrona osób i mienia). Miasto jest siedzibą Podlaskiej centrali Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Na koniec 2007 roku liczba pracujących w mieście Łomża wynosiła 13408, w tym 7170 kobiet, natomiast stopa bezrobocia na koniec listopada 2009 roku wynosiła 14,1%. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na koniec 2008 roku wynosiła 6421, w tym 6280 podmiotów sektora prywatnego.

Transport

Mapa drogowa Łomży (2009)

Aleja Legionów
(po lewej: Park Ludowy)

Plac Niepodległości
(dawniej Plac Zambrowski)

Jedno z rond imienia Hanki Bielickiej

Tranzyt

Na lata 2013–2015 planowana jest budowa obwodnicy Łomży, która udrożni system komunikacji miasta zwłaszcza w okresie urlopowym.

Zgodnie z raportem z konsultacji społecznych ws. strategii rozwoju I Pan-Europejskiego Korytarza Transportowego (Via Baltica) przygotowanym przez agencję Scott&Wilson na zlecenie GDDKiA trasa powinna przebiegać wariantem nr 42, czyli prowadzącym przez Łomżę. Władze miasta już od kilku lat zabiegały o wspomnianą inwestycję i nagłaśniały całą sprawę ze względu na możliwość rozwoju miasta i kwestie ochrony środowiska. 20 października 2009 roku Rada Ministrów przyjęła Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych, przedłożone przez Ministra Infrastruktury, w którym został zatwierdzony nowy przebieg Via Baltici po śladzie nowej drogi ekspresowej S61.

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne takie jak:

• droga krajowa nr Szablon:AS-droga: Warszawa – Legionowo – Różan – Ostrołęka – Łomża – Grajewo – Augustów
• droga krajowa nr Szablon:AS-droga: Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Pisz – Kolno – Łomża – Zambrów – Siedlce – Radzyń Podlaski – Sławatycze
• droga krajowa nr Szablon:AS-droga: Łomża – Piątnica – Wizna – Stare Jeżewo – Białystok
• droga wojewódzka nr Szablon:AS-droga: Myszyniec – Łyse – Zbójna – Nowogród – Łomża
• droga wojewódzka nr Szablon:AS-droga: Łomża – Śniadowo – Ostrów Mazowiecka
• droga wojewódzka nr Szablon:AS-droga: Łomża – Podgórze – Gać – Mężenin

Mosty

W Łomży na rzece Narew znajdują się dwa mosty: stary most w ciągu ul. Zjazd (łączący miasto z Piątnicą Poduchowną i będący przeprawą na drogach krajowych 61 i 63) i nowy most w ciągu ul. Wł. Sikorskiego (łączący miasto z Piątnicą Włościańską). Ponadto na rzeczce Łomżyczce jest 6 mostów. Ze względu na zły stan techniczny starego mostu od lipca 2006 roku obowiązuje na nim ograniczenie wagowe dopuszczające ruch pojazdów o masie całkowitej nieprzekraczającej 30 ton. W związku z planowaną budową obwodnicy ma powstać trzeci most łączący brzegi Narwi.

Transport miejski i dalekobieżny

Łomża posiada 15 linii autobusowych, zarządzanych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji, o łącznej długości 239 km.

Ponadto w mieście znajduje się dworzec PKS i nieczynny dworzec kolejowy PKP. W komunikacji międzymiastowej główną rolę odgrywa przedsiębiorstwo PKS Łomża, zapewniające połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Olsztynem, Ełkiem, Giżyckiem, Ostrołęką, Mławą, Ciechanowem oraz z pobliskimi miastami i wioskami.

Transport kolejowy

Połączenia kolejowe z Łomżą były już planowane w XIX wieku, jednak dopiero z początkiem I wojny światowej i wkroczeniem Rosjan do miasta zostało otwarte połączenie Śniadowo-Łomża. Rosjanie rozpoczęli również przygotowywanie terenu pod tor kolejowy w kierunku Kolna, jednak w sierpniu 1915 opuścili miasto i prace zostały wstrzymane. Stworzenia połączenia pomiędzy Kolnem a Łomża podjęli się również Niemcy, jednak bezowocnie. W latach 1922–1927 podejmowano kolejne próby stworzenia omawianego odcinka, jednak do budowy nigdy nie przystąpiono. W latach 1917–1925 roku z Łomży do Warszawy kursowały trzy pociągi dziennie. Ponadto od 1921 roku otwarto kolej wąskotorową na odcinku Łomża-Nowogród, która była częścią trasy Myszyniec – Łomża.

Przewozy pasażerskie drogą kolejową Łomża – Ostrołęka – Łomża funkcjonowały do 1 stycznia 1993 roku. Trasą tą kursowało 5 par pociągów ze średnią prędkością 30 km/h, z której korzystało średnio rocznie 9510 osób – prawie 5 razy za mało, by utrzymać rentowność.

Obecnie na trasie Śniadowo-Łomża kursują trzy pociągi towarowe tygodniowo, natomiast kolej wąskotorowa z Łomży do Nowogrodu już nie istnieje. W przyszłości ze względu na brak środków finansowych w budżecie PKP przeznaczonych na modernizację odcinka Śniadowo-Łomża trasa ma być docelowo zamknięta dla ruchu w 2012 roku. We wrześniu 2009 roku starosta łomżyński, Krzysztof Kozicki, wyraził zainteresowanie przejęciem infrastruktury kolejowej na terenie powiatu i miasta Łomży przez powiat łomżyński. 2 września zarząd powiatu przyjął w tej sprawie stosowny projekt uchwały, który rada powiatu przyjęła jednogłośnie.

Kultura

Browar Łomża

Budynek Teatru Lalki i Aktora

Budynek Państwowej Szkoły Muzycznej

Budynek Galerii Sztuki Współczesnej

Łomża to również ośrodek kulturalny. Znajdują się tutaj teatr, orkiestra kameralna, muzeum, a także liczne galerie sztuki. W mieście organizowanie są cyklicznie następujące wydarzenia kulturalne:

• Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Walizka" – organizowany przez Teatr Lalki i Aktora
• Festiwal "Sacrum et Musica" – organizowany przez Łomżyńską Orkiestrę Kameralną
• Festiwal Muzyczne Dni "Drozdowo-Łomża" – organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury i Jacka Szymańskiego. Współorganizatorem jest Dariusz S. Wójcik
• Ogólnopolski Plener Malarski – jw.
• Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o "Puchar Prezydenta Łomży" – jw.
• Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o "Mistrzostwo Łomży" – organizowany przez Klub Tańca Towarzyskiego "AKAT"
• Ogólnopolski Turniej Tańca Młodzieżowego "Wirująca Strefa" – organizowany przez MDK-DŚT
• Ogólnopolski Konkurs Krasomówczy im. Hanki Bielickiej – organizowany przez Centrum Katolickie im. Jana Pawła II przy parafii Krzyża Św.
• Novum Jazz Festival – organizowany przez Radio Nadzieja
• Festiwal Karnawał z Kolędą – organizowany przez Radio Nadzieja

Instytucje kulturalne

Instytucjami kulturalnymi w Łomży są m.in.: Galeria Sztuki Współczesnej, Filharmonia Kameralna im. Witolda Lutosławskiego w Łomży (dawniej Łomżyńska Orkiestra Kameralna), Miejska Biblioteka Publiczna, Miejski Dom Kultury – Dom Środowisk Twórczych, Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży, Centrum Katolickie im. Jana Pawła II, Regionalny Ośrodek Kultury oraz Teatr Lalki i Aktora w Łomży.

Stowarzyszenia obywatelskie

Na terenie miasta Łomży funkcjonują również liczne stowarzyszenia i zespoły hobbystyczne. Należą do nich m.in.: Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze "Stopka", Sekcja Capoeira UNICAR Łomża, Centrum Aktywności Lokalnej "Novitas", Katolicka wspólnota Gloriosa Trinita, Klub Karate Fudokan-Shotokan Łomża, Łomżyńska Grupa Odtwórstwa Historycznego "Spiritus temporis", Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Salon Literacki Anny Jakubowskiej, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Zespół Muzyki Dawnej "Voci Unite" czy Zespół Pieśni i Tańca "Łomża", Łomżyńska Orkiestra Dęta.

Media

Na terenie Łomży wydawane są trzy czasopisma: Gazeta Współczesna, Kontakty oraz Tygodnik Diecezji Łomżyńskiej "Głos Katolicki". Rozgłośniami radiowymi, które posiadają swoje placówki w Łomży, są: Radio Eska Łomża (88,8 FM), Radio RMF MAXXX Łomża (97,5 FM), Diecezjalne Radio Nadzieja (103,6 FM) oraz Polskie Radio Białystok (87,9 FM).

Oświata

Gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki

Główny artykuł: Lista szkół w Łomży

Historia szkolnictwa w Łomży sięga początków XV wieku, kiedy to założono pierwszą parafię, a razem z nią szkołę parafialną. W 1614 roku przebywający na terenie miasta jezuici utworzyli Kolegium Jezuickie. Jednym z kolejnych rektorów kolegium był św. Andrzej Bobola. Poziom szkolnictwa nie spadł po przekazaniu przez KEN szkoły pijarom w 1774 roku. Pod władzą zaborców w Łomży wykształciło się wiele ważnych osobistości, m.in. Szymon Konarski, Rafał Krajewski, Jakub Ignacy Waga, Wojciech Szweykowski, Adam Chętnik.

Obecnie w Łomży jest dobrze rozwinięta sieć szkół publicznych i niepublicznych na wszystkich szczeblach. Znajduje się tutaj 7 szkół podstawowych, 8 gimnazjów, 10 szkół ponadgimnazjalnych, 6 szkół wyższych (w tym 3 niepubliczne) oraz 2 szkoły artystyczne. Poziom kształcenia w Łomży jest wysoki, o czym świadczą wyniki egzaminów maturalnych i gimnazjalnych w skali kraju i województwa. Na przykład I Liceum Ogólnokształcące należy do krajowej i wojewódzkiej czołówki szkół średnich. Ponadto wiele łomżyńskich szkół zdobyło tytuł Szkoły z klasą. Od 1 stycznia 1999 w Łomży swoją siedzibę ma Okręgowa Komisja Egzaminacyjna, która obejmuje swoją działalnością województwo podlaskie i warmińsko-mazurskie.

Bezpieczeństwo

Ochrona zdrowia

Szpital Wojewódzki

Za ochronę zdrowia w powiecie łomżyńskim odpowiada prowadzony przez ten powiat i finansowany przez NFZ – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łomży z siedzibą przy ulicy Szosa Zambrowska 1/27. ZOZ składa się z izby przyjęć, pogotowia ratunkowego oraz czterech przychodni rejonowych. W Łomży mieści się również Szpital Wojewódzki im. kardynała Stefana Wyszyńskiego. Uzupełnieniem publicznej służby zdrowia jest osiem Niepublicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej oraz placówka terenowa służby zdrowia MSWiA.

Poza tym na terenie miasta działają Caritas, przychodnie specjalistyczne (np. gabinety stomatologiczne) oraz 20 aptek. Natomiast usługi z zakresu rehabilitacji świadczy m.in. Centrum Rehabilitacji Caritas Diecezji Łomżyńskiej pw. św. Rocha.

Cywilne służby mundurowe

Komenda Miejska Policji

Łomżyńska Policja współpracuje z Żandarmerią Wojskową oraz korzysta z systemu monitoringu utworzonego przez miasto. Na terenie miasta znajduje się Komenda Miejska z siedzibą przy ul. Wojska Polskiego 9 i częścią sekcji przy ul. Partyzantów 48B. Łomżyńska komenda podlega Komendzie Stołecznej. Dzieli się na 5 sekcji i 1 referat. Sekcja dzielnicowych dzieli miasto na dwa rewiry, czyli łącznie 13 rejonów. W mieście funkcjonuje także straż miejska.

Od 1997 roku w mieście Łomża funkcjonuje program "Bezpieczne miasto" realizowany we współpracy z Komendą Miejską Policji, Strażą Miejską oraz innymi podmiotami życia społecznego. W ramach tego programu w 2001 roku uruchomiono miejski monitoring polegający na umieszczeniu kamer w miejscach wymagających stałego nadzoru.

Za bezpieczeństwo pożarowe odpowiada Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej mająca swą siedzibę przy ul. Sikorskiego 48/94, wspomagana przez Ochotniczą Straż Pożarną (10 jednostek na terenie gminy Łomża).

Religia

Sanktuarium Bożego Miłosierdzia

Mieszkańcy Łomży to głównie osoby wyznania rzymskokatolickiego, chociaż na przestrzeni wieków miasto było wielonarodowościowe i tym samym wielowyznaniowe. Oprócz katolików miasto zamieszkiwali m.in. wyznawcy judaizmu czy też protestanci, o czym świadczą zabytki architektury sakralnej oraz nagrobki na łomżyńskich cmentarzach. Dodatkowym potwierdzeniem wielowyznaniowej struktury miasta był fakt, że właśnie w Łomży 24 maja 1899 roku Józef Piłsudski dokonał konwersji na luteranizm, w czym uczestniczył łomżyński pastor ks. Mikulski. Oprócz osób wyznania rzymskokatolickiego w mieście mieszka również duża grupa muzułmanów pochodzenia czeczeńskiego.

Osiem łomżyńskich parafii rzymskokatolickich skupionych jest w dwa dekanaty: Łomża – św. Brunona oraz Łomża – św. Michała Archanioła, które obejmują również dziewięć okolicznych miejscowości. Ponadto na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi również Kościół Zielonoświątkowy w RP – zbór "Słowo Życia", zbory Świadków Jehowy oraz neopogański Rodzimy Kościół Polski.

Sport

Stadion ŁKS Łomża po modernizacji (2011)

Stadion ŁKS Łomża (2007)

Kompleks rekreacyjno-sportowy "Orlik 2012"

Historia sportu w Łomży sięga końca XIX wieku, kiedy to w 1897 roku zorganizowano pierwsze wyścigi wioślarskie amatorów. Dwa lata później rozpoczęto starania o powołanie towarzystwa wioślarskiego, które to zainaugurowało swoją oficjalną działalność 26 stycznia 1902 roku pod nazwą Łomżyńskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Stowarzyszenie prężnie działało do rozpoczęcia II wojny światowej. Jego działalność została zawieszona w latach 80. XX wieku.

16 kwietnia 1926 roku został założony pierwszy klub piłkarski, obecnie czwartoligowy ŁKS Łomża. Ponadto w mieście działa kilkanaście klubów sportowych reprezentujących różne dyscypliny. Do najważniejszych sekcji oprócz piłki nożnej należą siatkówka, koszykówka, lekkoatletyka oraz sporty walki. Swoje największe sukcesy Łomżanie odnosili właśnie w lekkoatletyce, sportach walki, a także w kulturystyce. W czerwcu 2009 roku zorganizowano w Łomży Ogólnopolski Finał Gimnazjady w Piłce Nożnej Chłopców, w którym lokalna drużyna piłkarska z Publicznego Gimnazjum nr 8 zajęła 3. miejsce. Łomżyński sport wspierany jest przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej oraz Łomżyński Szkolny Związek Sportowy.

W 1998 roku została otwarta hala sportowa, w której odbywają się ogólnopolskie oraz międzynarodowe imprezy, np. mecze piłki halowej, turnieje wschodnich sztuk walki czy turnieje piłki koszykowej. W 2006 roku uruchomiono stok narciarski w Rybnie k. Łomży.

W 2009 roku została podpisana umowa na budowę pływalni miejskiej, która będzie drugim tego typu obiektem w mieście. Przewidywany termin oddania inwestycji to początek 2011 roku. Budowa pływalni jest współfinansowana ze środków unijnych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013, a jej koszt całkowity wyniesie 35,2 mln zł.

Obiekty sportowe

• Stadion piłkarsko-lekkoatletyczny; obecnie stadion klubu ŁKS Łomża,
• Hala sportowa im. Olimpijczyków Polskich; odbywają się tutaj miejskie, regionalne, a nawet międzynarodowe imprezy sportowe,
• Kompleks rekreacyjno-sportowy (skatepark); wyposażony w korty tenisowe, boisko do piłki ręcznej oraz koszykówki, stoły do tenisa ziemnego, ścieżki rowerowe, minigolf w miejscu dawnej strzelnicy wojskowej,
• Kryte baseny pływackie przy Szkole Podstawowej nr 10 i Publicznym Gimnazjum nr 1,
• Kompleksy rekreacyjno-sportowe Orlik 2012 przy ulicy Katyńskiej oraz Bernatowicza.

Kluby sportowe

W Łomży prowadzi swoją działalność wiele klubów sportowych zarówno profesjonalnych, jak i amatorskich. Najbardziej rozpoznawalnym spośród łomżyńskich klubów jest założony w 1926 roku klub piłkarski ŁKS Łomża, który obecnie rozgrywa mecze w III lidze. Na uwagę zasługuje również Uczniowski Klub Sportowy Jedynka Łomża, który prowadzi sekcje tenisa stołowego, sekcję zapaśniczą oraz siatkówki kobiet, która to rozgrywała mecze przez jeden sezon w II lidze. W drugiej lidze występują również zawodnicy klubu SKTS Łomża, który prowadzi rozgrywki w tenisie stołowym. Ponadto od 1975 roku funkcjonuje w mieście klub lekkoatletyczny LKS Narew Łomża, który może poszczycić się wieloma sukcesami. W Łomży funkcjonuje również inny klub piłkarski KS Perspektywa, który obecnie prowadzi rozgrywki w IV lidze. Pozostałe kluby sportowe prowadzą sekcje zapaśnicze, siatkówki, koszykówki, taekwondo, karate, biegowe, szachowe czy też piłki ręcznej. We wrześniu 2009 roku Ludowy Łomżyński Klub Sportowy "PREFBET ŚNIADOWO" Łomża (LŁKS "Prefbet Śniadowo" Łomża) wygrał rozgrywany w Toruniu finał II ligi lekkoatletycznej i tym samym, jako pierwsza w historii drużyna z ziemi łomżyńskiej, awansowała do pierwszej ligi. W 2011 roku zawodniczki klubu AZS PWSIP Wałkuscy, pierwszy raz w swojej historii, zdobyły awans do ekstraklasy tenisa stołowego.

Administracja

Łomża jest miastem z prawami powiatu. Mieszkańcy Łomży wybierają do swojej rady miasta 23 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miejskich jest ratusz.

Miasto jest także siedzibą starostwa powiatu łomżyńskiego, a także wiejskiej gminy Łomża. W Łomży znajduje się sąd rejonowy, sąd okręgowy, a także szereg urzędów rangi powiatowej.

Mieszkańcy Łomży wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Białystok, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Olsztyn.