Język fiński
Szablon:Tjęzyk z grupy ugrofińskich, rzekomo spokrewniony z językiem węgierskim i estońskim, coraz popularniejszy w Polsce ze względu na otwarcie rynku pracy przez UE. Niezwykle trudny, co skutkuje tym, że Polaków w Finlandii nie ma zbyt wielu. Jedyną pociechą jest to, że drugim językiem urzędowym w Finlandii jest o wiele łatwiejszy szwedzki.
Alfabet
Bez liter występujących w zapożyczeniech wygląda następująco:
W wyrazach zapożyczonych używa się też: B C F Q Z Å Š.
Gramatyka
Najbardziej charakterystyczne dla języka fińskiego jest osiemnaście przypadków, co zresztą jest liczbą przybliżoną, bo sami Finowie nie mogą się ich doliczyć i podają liczbę między 15 a 20. Najdziwniejszy z przypadków to „komitatyw”, który pozwala powiedzieć, że Fin idzie gdzieś nie z żoną, a z żonami (Tulen vaimoineni). Tak więc w warstwie językowej w Finlandii obowiązuje beztroska poligamia.
Dla Finów kategoria liczby nie jest zresztą tak oczywista, jak dla reszty świata. Ogólnoświatowe wezwanie Dwa piwa! (Kaksi olutta) to po fińsku liczba pojedyncza! Stąd bierze się plaga alkoholizmu, gdyż po pięciu piwach Fin czuje się dalej, jakby wypił jedno[3].
Nazwy przypadków pochodzą z łaciny, co nie utrudnia nauki fińskiego. Angielskie czasy, których jest szesnaście, są jednak o wiele bardziej skomplikowane[4].
Język fiński jest jedynym językiem na świecie w którym słowo „nie” odmienia się przez osoby:
- nie – ei
- ja nie – en
- ty nie – et
- on nie – ei
- my nie – emme
- wy nie – ette
- oni nie – eivät
Zastosowanie fińskich przypadków w polszczyźnie
| Nazwa przypadka | Pytania | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
|---|---|---|---|
| Nominativus | kto? co? | książka | książkat |
| Partitivus | ile (czego)? kogo? czego? | książkaa | książkoja |
| Genetivus | kogo? czego? | książkan | książkien |
| Accusativus I | kogo? co? | = Gen | = Nom |
| Accusativus II | kogo? czego? | = Nom | = Gen |
| Essivus | jako kto? jako co? | książkana | książkoina |
| Translativus | w kogo? w co? | książkaksi | książkoiksi |
| Comitativus | z kim? z czym? | – | książkoineen |
| Prolativus | jak? którędy? | – | książkitse |
| Abessivus | bez kogo? Bez czego? | książkatta | książkoitta |
| Instructivus | jak? kim? czym? | książkan | książkoin |
| Inessivus | w kim? w czym? gdzie? | książkassa | książkoissa |
| Elativus | od kogo? od czego? skąd? | książkasta | książkoista |
| Illativus | w kogo? w co? dokąd? | książkaan | książkoihin |
| Adessivus | na kim? na czym? gdzie? | książkalla | książkoilla |
| Ablativus | znad (od) kogo? czego? skąd? | książkalta | książkoilta |
| Allativus | na kogo? na co? dokąd? | książkalle | książkoille |
Przykłady
- Nie czytaj tego książkasta! (z książki)
- Zrób z tych notatek książkaksi. (dosł. zamień te notatki w książkę)
A teraz przetłumacz samodzielnie (pamiętając o takich drobiażdżkach jak „astevaihtelu” i „loppukahdennus”):
- Jakieś zwierzakoja siedzą lampallani.
- On ma to wszystko dupassa.
- Weź rękasi z brzuchaltani.
- On zmienił mieszkanien stodołaksi.
- Pogadam siostroineni.
- Pójdę tam kurwattasi.
Gramatyczne konsekwencje deklinacji
Łatwo zauważyć[5], że ofiarą tak rozbudowanego systemu przypadków stały się przyimki. System deklinacyjny nie obejmuje niestety wszystkich możliwości położenia przedmiotu, więc gdy Fin zorientuje się, że tego, co myśli nie da się wyrazić przypadkiem, jest już najczęściej za późno. Dlatego wynaleziono poimki.
Przykłady:
- Talon ympäri – naokoło domu (dosł. domu naokoło)
- Tunnin jälkeen – po godzinie (dosł. godzinie po)
Czasy i takie inne
Język fiński nie zna czasu przyszłego, zatem jedyną radą dla emigrantów jest No future!. Zresztą z Finem jest równie trudno dogadać się, co z reniferem. Liczba tych ostatnich jest większa niż ludzi w Finlandii, ponieważ dla określenia Fina używa się jednego wyrazu (Suomalainen), a dla renifera aż dwóch: poro i hirvi (z tym, że hirvi to właściwie łoś, którego także można spotkać na drogach).
Język fiński jest aglutynacyjny, co oznacza, że do wyrazu dołącza się wszelkie końcówki, prefiksy itp. I tak Sanon vaimollenikin oznacza Powiem też mojej żonie. Taka oszczędność wyrazów wpływa zapewne na ogólnonarodowe skąpstwo.
Przykład aglutynacji:
- żona
- żonalla – na żonie
- żonallani – na mojej zonie
- żonallanikin – też na mojej żonie.
Zatem zamiast powiedzieć On leży też na mojej żonie, Fin powie: On leży 'żonallanikin.
Vokaaliharmonia
W języku fińskim obowiązuje vokaaliharmonia, czyli harmonia samogłosek: Jeżeli w jakimś słowie występują ä, ö albo y, nie mogą wystąpić w nim a, o, ani u. Odnosi się to też do końcówek, mówimy więc
- domkat Słupskissa
ale
- Szczebrzeszynissä chrząszcz brzmi trzcinissä
Samogłoski i oraz e są neutralne – ale jeżeli w jakimś słowie występują tylko te samogłoski, w końcówce używa się ä, ö albo y.
Jeśli przeczytamy gdzieś słowo które zawiera zarówno etuvokaaleja jak i takavokaaleja, to oznacza że jest to słowo złożone – do gógla tłumacza wrzucamy obydwie części osobno, wtedy jest jakaś szansa że przetłumaczy chociaż jedną z nich na angielski albo szwedzki.
Plusem języka fińskiego dla Polaków jest łatwa i przejrzysta wymowa – pisze się prawie zawsze tak, jak się czyta, z wyjątkiem zjawiska nazywanego prosto i łatwo „loppukahdennus”.
Kilka pożytecznych wyrażeń
- No niin
- Vodka Finlandia on paras!
- Vittu!
- Kiitosaauu!
- Painu vittuun!
- Perkele!
- Saatana
- Portto!
- Huora!
- Voi, vittujen kevät ja kyrpien takatalvi!
- En puhu suomea
- Ei aavistustakaan
- perselleen!
- Joulupukki
- Jokerit
- sauna
- tottelemattomuudessansakaan
- Vahingoittamis tarkoituksessa
- papu
- liukuluku
Przypisy
