Język kirgiski

Język kirgiski

Grafika z podręcznika do języka kirgiskiego dla klas pierwszych ilustrująca jego poprawną wymowę

Język kirgiski (Кыргыз тили) – język z rodziny turecko-szczekanych.

Rozwój języka

Czingiz Ajtmatow, jeden z najwybitniejszych kirgiskich poetów IX wieku (rekonstrukcja cyfrowa reliefu w skale)

Początki

Język kirgiski jest prawdopodobnie jedynym językiem w historii ludzkości, który został zapożyczony od zwierząt, mianowicie od psów samojedów (ok. VIII-IX w.). Początkowa duża ilość głosek krtaniowych i sonantów została wkrótce uzupełniona o pewną ilość nieco bardziej ludzkich fonemów, aczkolwiek język kirgiski do dziś zachowuje dużo archaicznych reliktów tzw. animalizmów, takich jak głoska języczkowa, zwarto-wybuchowa czy krótkie szczeknięcie.

Dalszy rozwój

Nie ma jednoznacznie ustalonej drogi języka kirgiskiego od zapożyczenia do dnia dzisiejszego. Spekuluje się o wpływie Mongołów na rozwój języka, gdyż badacze odnaleźli w pewnym momencie dowody świadczące o chwilowym zahamowaniu rozwoju języka kirgiskiego – najpewniej spowodowane właśnie wpływami mongolskimi, gdyż, jak wszyscy wiemy, Mongołowie za czasów Czyngis-chana nie potrafili jeszcze mówić.

Radziecka inwersja alfabetu

Wiadomo natomiast, że spore wpływy na język kirgiski miał ZSRR, który wprowadził obowiązkową cyrylicę (po uprzednim wprowadzeniu na pewien czas łaciny) zamiast tradycyjnie stosowanego alfabetu arabskiego. Efekt był taki, że w wyniku dwóch zmian alfabetu 98% społeczeństwa kirgiskiego stało się analfabetami. Po wprowadzeniu łaciny wskaźnik był wprawdzie lepszy, bo 70% (najambitniejsi dali radę się przestawić), ale po wprowadzeniu cyrylicy ludziom się już po prostu odechciało. Dzięki temu Kirgistan oparł się jednak sowietyzacji i stalinizacji, gdyż niewielu było w stanie czytać teksty nadsyłane z centrali. Ułatwiło to Kirgistanowi odzyskanie niepodległości przy okazji upadania Związku Radzieckiego, a także nie stłumiło naturalnych (kontr)rewolucyjnych skłonności Kirgizów, którzy po uzyskaniu niepodległości wzniecili wiele buntów oraz dwie wielkie rewolucje.

Współczesny język kirgiski

System spółgłoskowy

Obecnie język kirgiski, jak już wspomniano, charakteryzuje się dużą ilością spółgłosek krtaniowych. Dokładny system spółgłoskowy języka kirgiskiego przedstawia poniższa tabela:

	Dwuwargowe	Przedniojęzykowe	Zadziąsłowe	Miękkie	Krtaniowe
Nosowe					ŋ~ɴ
Zwarto-wybuchowe		t			k~q ɡ~ʁ
Zwarto-szczelinowe			tʃ dʒ		x ɣ χ
Szczelinowa		s z			kx qχ
Boczne		l~ɫ			ʟ̝̊ ʟ
Drżące i warczące	ʙ	r			ʀ
Uderzeniowe					ɢ̆
Aproksymanty				j	ɰ

Jak widać z powyższej tabeli spółgłosek znaczącą część systemu fonologicznego języka kirgiskiego stanowią głoski krtaniowe i języczkowe oraz drżące. Sprawia to znaczące problemy w komunikacji nie tylko dla obcokrajowców próbujących uczyć się tego pięknego języka, ale także dla jego rodzimych użytkowników. Chrypka, czy zapalenie gardła niemal całkowicie odbiera Kirgizowi umiejętność mówienia, gdyż inni Kirgizi słyszą tylko jednostajny gardłowy dźwięk. W efekcie Kirgistan ma najwyższą na świecie średnią umieralność na anginę i zapalenie oskrzeli.

System samogłoskowy

Jeśli zaś chodzi o samogłoski, to język kirgiski oprócz samogłosek a (otwarta, tylna, płaska), oraz o (tylna, zaokrąglona), e (przednia, zaokrąglona lub płaska) i u (zamknięta, tylna, zaokrąglona), posiada chyba cały zestaw głosek przypominających i lub y. Tak więc w języku kirgiskim wyróżniamy z samogłosek bliskich przednim zamkniętym: i, y, ɨ, ʉ, ɪ, ʏ, ɪ̈ oraz ʊ̈. Co smutne, obcokrajowiec uczący się kirgiskiego jest w stanie nauczyć się rozróżniania najwyżej pięciu z nich.

Recepcja i nauka języka kirgiskiego

Jeśli chodzi o brzmienie języka kirgiskiego, to według najbardziej znanego opisu językoznawcy Kurmanbeka Akajewa – pół-Rosjanina, pół-Kirgiza, gdy się słucha Kirgiza, ma się wrażenie, że on nie tyle mówi, co się dławi workiem żwiru albo w najlepszym wypadku dużą ilością własnej śliny. Inny językoznawca, Amerykanin Noah Chamski stwierdził, że Kirgizi szczekają jak psy, za co został uznany za persona non grata w Azji Centralnej.

A żeby było jeszcze trudniej uczyć się języka kirgiskiego, w gramatyce wyróżnia się 6 przypadków ze skomplikowaną odmianą (jak to w wielu językach indoeuropejskich, którym kirgiski zresztą nie jest) oraz ugrofiński szyk zdania, co w sumie składa się na to, że kirgiski zalicza się do rodziny języków tureckich.

Według badań, najłatwiej kirgiskiego jest się nauczyć Arabom, którzy również mają dużą ilość spółgłosek krtaniowych.

Akcent

Język kirgiski wyróżnia się również specyficznym akcentem – otóż zgodnie z mottem Kirgizów, że wszystko jest równie ważne, Kirgizi akcentują każdą sylabę w słowie.

Zobacz też

• cyrylica
• język rosyjski
• hangul
• język turecki
• język gruziński
• język arabski