Rzeczpospolita Obojga Narodów

Rzeczpospolita Obojga Narodów
Flaga Rzeczpospolitej. Już wiemy, od kogo Austriacy zerżneli pomysł na flagę…
Stolica	Kraków, później Warszawa
Król	pierwszy: Zygmunt II August ostatni: Stanisław August Poniatowski
Ludność	ok. 14 milionów, z czego: – 7 milionów Polaków; – 4 miliony Litwinów; – 3 miliony jakieś hołoty
Powierzchnia	DUŻA!
Język urzędowy	polski, łacina, ruski
Ustrój	monarchia konstytucyjna szlachecko-korupcyjna
Religia	Kościół katolicki, prawosławni, grekokatolicy, judaizm, islam, luteranizm i świadkowie Jehowy w nowożytnym wydaniu
Waluta	różna w różnych częściach kraju, głównie złote grosze

Szlachta nie pracuje!

Popularna do dziś dewiza Rzeczpospolitej

Rzeczpospolita Obojga Narodów (znana także jako Rzeczpospolita, I Rzeczpospolita, Rzplita oraz Nasza wielka Polska) – państwo imperialne, jaką była Polska w latach 1596–1795. Wtedy Polska była wielkim mocarstwem znajdującym się w centrum Europy podzielonym między skłóconą szlachtą Korony i Litwy. Co ciekawe, w nazwie pojawia się termin „Obojga Narodów”, chociaż w kraju żyli również Rusini, Moskale, Niemcy, Węgrzy, Ormianie i tym podobni.

Historia

Początki

Pierwszym krokiem do utworzenia wspólnego państwa polsko-litewskiego była zawarta w 1385 unia w Krewie. Na przestrzeni całych dwóch wieków unia ta była na zmianę zacieśniana, osłabiana, przepijana, przegrywana w kartach, a nawet zrywana. Dopiero w drugiej połowie XVI wieku, kiedy nagle wszyscy uświadomili sobie, że Zygmunt II August nie ma syna, przystąpiono do działań mających na celu utrwalenie międzypaństwowego związku. Federacyjna Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w efekcie unii lubelskiej z 1569. Zawarcie unii między Polską i Litwą było jednym z głównych osiągnięć króla Zygmunta Augusta. Po jego śmierci w 1572 doszło do bezkrólewia, podczas którego zreformowano system prawny kraju. Znacznie zwiększyły się wpływy szlachty, a także wprowadzono wolną elekcję jako sposób wyboru monarchy. Jako pierwszego wybrano Henryka z Francji, który i tak wolał swoją ojczystą ziemię zamiast Polski, przez co został zadźgany nożem.

U szczytu potęgi

Złoty wiek Rzeczypospolitej przypadł na koniec XVI i początek XVII wieku. W tym okresie skutecznie opieraliśmy się atakom Szwecji, Rosji i Tatarów. W 1654 roku Ruskie uchlali się na tyle, że zaatakowali Polsce, a w 1655 roku rozpoczął się potop szwedzki. Szwedzi splądrowali, spalili i zgwałcili większość kraju, a król Jan Kazimierz został zmuszony do ucieczki na Śląsk. Wprawdzie Szwedzi ostatecznie wycofali się z Rzeczypospolitej, ale państwo zostało osłabione, a także utraciło zwierzchność nad Inflantami i Prusami Książęcymi. Jedynie częściowym powodzeniem zakończyła się wojna z Rosją, w efekcie której straciliśmy liczne ziemie na wschodzie, ze Smoleńskiem na czele. Dalszy upadek pozycji państwa wiązał się z rządami Michała Korybuta Wiśniowieckiego i wojną z Imperium Osmańskim, po której tym razem straciliśmy w 1672 roku Podole i Ukrainę.

Nagła zmiana

Janek, słuchaj no mnie, coś ty zrobił?!

Pod koniec XVII wieku, doszło do dość nietypowej sytuacji: otóż na froncie polsko-osmańskim był sobie hetman Jan III Sobieski, którego nie obchodziła polityka. Jednakże niespodziewanie przyszła do niego królewska delegacja z oświadczeniem, że król Michał udławił się ogórkiem kiszonym został wybrany na nowego króla. Za jego panowania Rzeczpospolita zawarła sojusz z Habsburgami i razem z nimi przystąpiła do walki z Imperium Osmańskim. W 1683 Osmanie zostali pokonani pod Wiedniem, co zakończyło okres ich ekspansji w Europie. Po pokoju w Karłowicach w 1699 odzyskaliśmy utracone kiedyś ziemie, ale nie udało się przejąć żadnych innych terytoriów.

Problemy wewnętrzne

W latach 1648–1657 trwało jedno z wielu powstań kozackich, konkretnie powstanie Chmielnickiego. Hetman Bohdan Chmielnicki nawoływał szlachtę do opamiętania się, szanowania Ukraińców (w szczególności Kozaków), słuchania się króla, i zaprzestanie grabieżczych działań niszczących Rzeczpospolitą. Odpowiedź szlachty była dość jednoznaczna: spialaj. W końcu po latach krwawego mordowania się na wzajem, powstanie stłumiono.

Zmierzch Rzeczpospolitej

Gdzieś tak koło końca XVII wieku zaczęły narastać jeszcze większe niż dotychczas problemy wewnętrzne. Wszystko zaczęło się pieprzyć, kiedy na tron zasiadła saksońska dynastia Augustów – tylko jeden z nich zrobił pożytek dla narodu rozwijając jedyną w Europie i drugą na świecie produkcję porcelany; reszta zrobiła tyle, co nic, a nawet mniej. Całkowicie zdestabilizowane państwo otoczone przez całkiem mocne systemy władzy było europejskim wyjątkiem i w wyniku nijakich intryg zaczęło wchodzić w strefę wpływów Rosji. W 1772 doszło do jego I rozbioru, dokonanego przez Rosję, Prusy i Austrię.

Próbę radykalnej reformy Rzeczypospolitej podjęto za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. W latach 1788–1792 obradował Sejm Czteroletni, który w 1791 uchwalił Konstytucję 3 Maja. Próba ta jednak nie powiodła się i konstytucja została podarta spalona odwołana po wojnie z Rosją. Od 1768 roku Rzeczpospolita była formalnie protektoratem Imperium Rosyjskiego. Jej ostateczna likwidacja nastąpiła w 1795 wraz z III rozbiorem po abdykacji Poniatowskiego.

Władza

Szlachta

Szlachcic w swej pełnej okazałości

Najbardziej znana jest szlachta, gdyż znana jest z ekranizacji Pana Tadeusza i trylogii Sienkiewicza. Z informacji w niej podanych szlachta to leniwa banda, którzy nic, tylko jedzą, tańczą, piją, fajki palą, ewentualnie idą trochę pomachać szabelkami. Szlachtę polsko-litewską można porównać do samurajów, którzy również walczyli o ziemie i honor. Różnica tkwi w tym, że Polacy nie popełniali z byle błahostki harakiri czy seppuku oraz że byli religijni. Poza tym polska magnateria miała w zwyczaju wraz magnaterią litewską ciągnąć tyle pieniędzy od króla, ile wlazło. Kiedy zaś król chciał wprowadzić jakiś podatek, odpowiedź brzmiała prawie zawsze tak samo: liberum veto.

Administracja

Oto, jak daleko sięgnęliśmy granicami!

Administracja była jasna i prosta jak budowa cepa: ile szlachta kupiła/szantażowała/zdobyła, tyle miała. Z ziem szlachty składały województwa, a z województw powstawały prowincje. Oprócz tego RON była tak ładna, że powstały tak zwane krainy, których było trzynaście. Wśród nich znalazły się również Inflanty (Łotwa, Estonia i tym podobne), Prusy, Ruś oraz kolonie na Tobago i w Gambii.

Gospodarka

Gospodarka była taka jak dzisiaj, a nawet gorsza. Charakteryzowała się handlem (głównie kupnem i wydawaniem pieniędzy), rolnictwem i produkcją piwa/wódki – w zależności od regionu. Dodatkowo, jako jedyni w Europie RON wytwarzał porcelanę na masową skalę. Było też górnictwo. I tyle. Przy rozważaniu filozoficznego pytania: Dlaczego Rzeczpospolita nie upadła od razu po utworzeniu? odpowiedź może być tylko jedna – dzięki ukraińskiemu zbożu (i husarii). Oczywiście olbrzymie dochody z handlu zbożem nie szły do skarbu państwa na inwestycje, tylko do mieszków szlachciców.

Wojsko i wojny

Wojsko Rzeczypospolitej składało się głównie z szlachty, która grała rolę nowoczesnego rycerza. Poza tym armia składała się także z biednej i marnej piechoty, świetnej konnicy, husarii, najemników i paru pijaków żądnych przygód. Największą rolę odgrywała tutaj husaria, która była tak mocna, że przeciwnicy na własnej skórze musieli się przekonać o tym, jaka jest wykusta. Można było też usłyszeć o lisowczykach, kozakach i wojsku kwarcianym, ale nikogo oni nie obchodzą. Pomimo husarii dzięki sprawnemu dowództwu RON przegrał najważniejsze wojny. A nawet jeśli wygrywała to nic nie dawała, jak pokazuje chociażby historia odsieczy wiedeńskiej. Pokonując marnymi kilku setkami husarii wielodziesięciotysięczną armię Turków i wyzwalając Wiedeń dostała (dzięki naszej wspaniałej dyplomacji) od tamtejszego cesarza dokładnie to, co zrobiły mu pod murami konie.

Teoria spiskowa

Istnieje teoria spiskowa mówiąca o tym, że Rzeczpospolita Obojga Narodów nie była obojga, a nawet trojga narodów. Otóż nieliczni twierdzą, że w 1685 oni doprowadzili do powstania trzeciego narodu: Wielkiego Księstwa Ruskiego. Jedni uważają to za herezję, drudzy za podstęp i korupcję, trzeci za niepodważalną prawdę, a resztę nikogo nie obchodzi.

Zobacz też

• Bitwa pod Wiedniem
• Potop szwedzki
• Sarmatyzm

HZobacz więcej artykułów w portalu o historii.